Tipo publicación: Monografía
Niccolò Losa
Tractatus de iure universitatum, publicado en Turín en 1601. Tuvo ediciones en Venecia en el mismo 1601, en Espira (Alemania) en 1611, en Colonia en 1617, en Milán en 1617, en Lyon en 1627 y finalmente en Colonia en 1693 y 1727.
Dividido en cinco partes, reproducimos únicamente la cuarta, titulada “De delictis vel quasi delictis universitatum”.
Para descargar el pdf original del Tractatus de iure universitatum pinche aquí.
1. Index quartae partis
- Universitas an proprie, et vere possit delinquere.
- Universitas potest metum inferre.
- Metum inferre est delinquere, et delictum importat metus illatio.
- Poena praesupponit delictum, ubi enim non est delictum, ibi non est poena.
- Universitas potest contrahere, et se ex contractu obligare.
- Argumentum de contractibus ad delicta, et e contra validum est in iure.
- Universitas potest mulctari poena banni, et excommunicationis.
- Universitas an possit dolum committere.
- Universitas est nomen iuris, et non personarum, et est quoddam corpus intellectuale, carens animo, et intellectu.
- Delictum non potest committi sine animo, et voluntate delinquendi.
- Universitas legitime convocata, et congregata vicem personae sustinet.
- Universitas non est vera persona, sed ficta, et repraesentata.
- Inquisitio si generaliter est commissa alicui contra quoscunque delinquentes, et malefactores, an intelligatur etiam commissa contra universitatem quae deliquit.
- Universitas ad hoc ut dicatur delinquere, et ex delicto teneatur, quid requiratur.
- Potestas generalis si alicui data fuerit, non per hoc includitur potestas delinquendi, nisi expresse in ipsa concessione potestatis dicatur, vel possea
- Universitas non debet puniri propter delictum aliquorum
- Universitas aliud est, et quid diversum a singulis de
- Lex quod maior Digesti ad municipales, non habet locum in
- Universitas quando committit delictum momentanenm, ut homicidium, et huiusmodi alia, tunc ad hoc ut teneatur de delicto requiritur probatio communis,et simultanea deliberationis, factae ad delinquendum secus quando delictum habet tractum, et causam successivam.
- Voluntas hominis melius, et evidentius declarator factis, quam
- Universitas quando possit puniri ex delicto commisso per particulares homines ipsiusmet
- Ratihabitio mandato, etiam in delictis, comparatur.
- Patientia habetur loco
- Syndicas si legitime non fuerit constitutus, videtur universitas gesta per ipsum ratificare, si expensas per ipsum syndicum in lite factas solvat.
- Universitas quando videatur ratificare delictum per singulares, et particulares personas factum, ita ut ex ipso delicto
- Universitas ad hoc ut teneatur de delicto, an semper sit necessaria probatio communis, et simultaneae deliberationis facta ad delinquendum
- Universitas delinquens an puniri
- Delicta non debent remanere
- Universitas potest pro delicto conveniri civiliter de eo, quod ad ipsam
- Universitas an possit pro delicto criminaliter
- Filius in multis delictis a patre commissis
- Filius regulariter non punitur propter patrem, nec e
- Poenae suos auctores tenere
- Collecta si imponitur per universitatem pro solvenda condemnatione ex causa delicti sequuta, quinam debeant contribuere in solutione dicta collecta, et qui non.
- Universitas si est punita pro aliquo delicto, an possint adhuc pro eodem delicto puniri aliqui homines singulares eiusdemmet universitatis, qui etiam delicto perpetrato intervenerunt.
- Delictum, si semel punitum fuerit, an possit iterum puniri.
- Delictum commissum per multitudinem hominum qualiter puniatur.
- Civitas auctoritate superioris ob delictum damnata ad murorum destructionem, perpetuo debet remanere sine muris.
- Civitas, vel alia universitas an, et quando propter delictum amittat privilegium.
- Civitas propter delictum condemnata, et postea a Principe restituta, an recuperet privilegia.
- Universitas an possit excommunicari.
- Excommunicatio continet poenam inseparabilem a persona, et ideo ad alium transire non potest.
- Universitas an possit interdicti poena puniri.
- Universitas committens delictum, ex quo infamia irrogatur, an efficiatur infamis.
- Poenae omnes aut sunt pecuniariae, aut corporales, aut respicientes, et concernentes famam, dignitatem, et existimationem.
- Procurator non potest intervenire in causis criminalibus, in quibus agitur de poena corporali, et quae sit huius conclusionis ratio.
- Universitas tam in causis civilibus, quam in criminalibus, no potest per se in iudicio stare, ser per eius procuratorem, seu syndicum.
- Necessitas facit licitum illud, quod alias esset illicitum.
- Infamis non efficitur is, qui alieno nomine condemnatur, nec is cuius nomine condemnatur.
- Universitas proprie non est persona, nec animatum corpus, sed est quoddam corpus intellectuale.
- Universitas legitime congregata, et convocata sustinet vicem personae.
- Universitas habet animam, et in animam universitatis iuratur.
- Universitas an possit inquiri de delicto si publica vox et fama extet universitatem ipsum delictum commisisse.
- Infamia duobus modis potest considerari.
- Universitas quando ex quasi delicto obligetur, et conveniri possit.
- Universitas an ex dispositione iuris communis, teneatur denuntiare maleficia, quae in eius territorio fiunt, teneaturque capere malefactores, et delinquentes, necnon emendare damna data in proprio territorio.
- Statuta disponentia universitates teneri denuntiare maleficia, capere malefactores, et propria custodire territoria sub pena emendationis damni dati, an sint valida, et iusta, an vero tanquam iniqua servari non debeant.
- Poenae non debent egredi suos auctores.
- Delictum ubi non est, ibi non debet esse poena.
- Statuta, quibus disponitur universitates teneri pro delictis in proprio territorio commissis, strictissime sunt intelligenda.
- Syndici et officiales ad denuntiandum maleficia, ab ipsis universitatibus eliguntur.
- Syndici electi ab universitatibus ad denuntiandum maleficia, non possunt exercere officium, nisi prius iuraverint bene, recte, et fideliter ipsum officium exercere.
- Syndici et officiales electi ab universitatibus ad denuntiandum maleficia tenentur de dolo, lata culpa, et de exacta diligentia.
- Syndicus deputatur ad denuntiandum maleficia, si ad instantium malefactorum pecunia accepta non denuntiant, puniuntur.
- Syndici, et officiales deputati ad denuntiandum maleficia, si ad instantiam malefactorum pecunia accepta non denuntiant, puniuntur.
- Syndici electi ab universitate ad denuntiandum maleficia, tenentur duntaxat de evidenti calumnia, non autem de praesumpta.
- Accusatores, seu denuntiatores an, et quando teneantur probare ea, quae denuntiant.
- Syndici deputati ad denuntiandum maleficia, non tenentur probare contenta in denuntiatione, sed solum nomina testium dare iudici.
- Tutores, et curatores non tenentur de praesumpta calumnia, sed dundaxat de evidenti.
- Syndici et officiales electi ab universitate ad denuntiandum maleficia, si reperiantur in dolo, et evidenti calumnia, qualiter puniantur.
- Syndici deputati ad denuntiandum maleficia, an et quando excusentur, si ad alterius instigationem falso aliquem denuntiaverint.
- Syndici qui ex necessitate officii tenentur denuntiare maleficia, excusantur a praesumpta calumnia, propter quamlibet coloratam causam. [244]
- Syndici deputati ad denuntiandum maleficia, excusantur si maleficium denuntiaverint de quo erat publica vox et fama; secus si temere procedant ad denuntiandum.
- Syndici et officiales electi ab universitate ad denuntiandum maleficia, debent ipsa maleficia denuntiare taliter, qualiter sciunt, et non aliter.
- Syndici deputati ad denuntiandum maleficia, excusantur, si notarius per errorem in scribendo relationem erraverit in nomine delinquentis, vel loco.
- Statutum quod denuntiationi maleficii factae per syndicum communitatis, et relationi ipsius stetur, qualiter debeat intelligi.
- Syndicus constitutus ad denuntiamdum maleficia si fuerit praeventus per accusatorem, vel a principali offenso, vel a iudice qui inquisivit, excusatur, neque tenetur denuntiare ipsa maleficia.
- Syndici, qui tenentur denuntiare maleficia, excusantur si maleficium stetit occultum, et clandestinum.
- Syndici constituti ad denuntiandum maleficia, non tenentur denuntiare maleficia de nocte, vel alio tempore commissa, si impossibile est syndico sive malefactori.
- Syndici si ex forma statuti teneantur denuntiare percussiones sanguinolentas, non tenentur denuntiare percusiones, in quibus est lexis cutis scissura.
- Syndicus excusatur si propter absentiam iudicis non potuit intra tempus praefixum a statuto denuntiare maleficia; cautela tamen traditur, ut compareat intra terminum, in loco tribunalis; et ibi protestetur.
- Syndicus, si denuntiavit maleficia, compulsus a iudice, an et quando excusetur a poena.
- Syndicus, si omisit denuntiare unum ex pluribus delinquentibus, an teneatur ad integram poenam in statuto comprehensam, ac si nullum denuntiasset.
- Syndicus constitutus ad denuntiandum maleficia, an teneatur seipsum denuntiare, si vere delictum commissit, vel si non commissit, extet tamen publica vox et fama, ipsum tale delictum commisisse.
- Syndicus communitatis si ex forma statuti debeat denuntiare maleficia intra certum tempus, sub certa poena, et aliquis antequam esset creatus syndicus denuntiavit, certe postquam est creatus syndicus non habet necesse iterum
- Syndicus non tenetur denuntiare maleficia, commissa per personas contra quas non tenetur ferre
- Syndicus tenetur denuntiare maleficium durante eius officio commissum, licet tempore denuntiationis non sit amplius
- Syndici utriusque loci tenentur denuntiare maleficium commissum in confinibus, et locis
- Syndici constituti ad denuntiandum maleficia tenentur etiam denuntiare delicta, licet sint impunibilia.
- Gabella licet non debeat solui, debent tamen res denuntiari,et consignari, alias incidunt in
- Universitas, si ex forma statuti teneatur capere malefactorem sub certa poena, an teneatur capere eum, qui occidit bannitum,vel alium, qui poterat impune
- Universitas, si unum ex pluribus malefactoribus duntaxat praesentavit, an et qualiter teneatur, et an omnes de universitatem solidum teneantur ad poenam comprehensam in statuto, et an solutio unius liberet
- Solutio unius ubi plures tenentur ex maleficio, an liberet alios; et quid in quasi
- Statutum, quod universitas teneatur capere malefactores sub certa poena, non habet locum, neque intelligitur de clericis malefactoribus, et
- Universitas, si ex forma statuti sub certa pana teneatur capere malefactores, si plures fecerunt aliquod delictum, et universitas non cepit eos, an teneatur pluribus, et tot poenis quot sunt malefactores,an vero unica poena
- Universitas, si ex forma statuti teneatur sub certa poena capere malefactorem, excusatur, si non cepit malefactorem, qui deliquit in confinio, seu locis limitrophis, ita ut statim transierit ad aliud
- Universitas si ex forma statuti teneatur sub certa poena capere malefactorem excusatur, nec in poenam incidit, si malefactum sit factum clam, vel de nocte, ita ut delinquens aufugerit; dummodo nulla culpa possit ipsi universitati
- Statutum quod universitates teneantur, et obligatae sint resarcire damna data in earum territorio, quomodo intelligatur, et an et quando locum habeat. [246]
- Damnum datum, an possit probari per iuramentum damnum passi, an vero requiratur alia probatio, et quid super quantitate, seu aestimationi damni.
- Statutum, quo cavetur universitatem teneri de delictis commissis in eius territorio, quomodo intelligatur.
- Universitas, si ex forma statuti teneatur emendare damnum datum in eius territorio, non tamen tenetur de damno dato casu fortuito, puta de incendio, vel de damno dato de nocte, vel occulte, vel in multitudine hominum, vel per vim
- Universitas si ex forma statuti teneatur damnum datum in eius territorio emendare, si post condemnationem sequutam, is qui damnum dedit fuit captus, et inde furca suspensus, an universitas remaneat
- Universitas si ex forma statuti teneatur damnum datum in eius territorio emendare, si damnum datum est in via comuni inter duas universitates, qualiter teneantur ipsae universitates.
- Collecta pro solvenda aestimatione damni dati, qualiter per universitatem imponi debeat, et quaenam personae in solutione ipsius collecta contribuere teneantur, et an, uno de universitate solvente aestimationem damni dati, alii omnes censeantur liberati.
2. Pars quarta
Aggredior quartam partem principalen huius nostris tractatus, nempe de delictis universitatum. Primo igitur dispiciamus † utrum universitas vere, et proprie possit delinquere. Pгo parte affirmativa aducitur primo textus[6], ubi † universitas potest metum inferre, et per consequens, delinquere; metus enim illatio secum trahit de necessitate delictum[7]. Secundo, pro hac opinione, adducitur glossa[8] ubi dicituг, universitatem posse delinquere. Tertio pro hас opinione, est textus[9] ubi, civitas potest puniri, et aratro subiici, ut fuit in civitate Chartagine; ergo potest delinquere, alias non puniretur, quia † ubi non est delictum, ibi non est poena[10]. Quarto, quemadmodum † universitas contrahere potest, et se obligare ex contractu[11], et superius de hoc late diximus; ita etiam potest delinquere, et ex delicto obligari. Nam † bonum est argumento de contractibus ad delicta, et e contra[12]. Quinto, pro hac opinione affirmativa, adducitur Authenticis[13] ubi, † universitas potest et excommunicationis, et banni poena mulctari; ergo potest delinquere. Sexto, pro hac opinione adducitur textus[14], et ibi etiam Bartolus[15]. Et hanc opinionem, universitatem posse delinquere,et delinquendo obligari, tenet Bartolus[16], Covarrubias[17], Julius Clarus[18], Albericus de Rosate[19] et Baldus[20]. Contrariam autem sententiam universitatem scilicet proprie, et vere non posse delinquere multa suadere videntur. Primo, textus Digesti” De dolo malo”, ubi contra universitatem non datur actio de dolo, quia † dolum committere non potest, ergo non potest delinquere. Sed ad hoc respondetur, universitatem posse metum, et dolum committere, et alio modo delinquere, licet non cum eadem facilitate qua singulares, et particulares personae[21]. Secundo, pro hac opinione adducitur, quia † universitas est nomen iuris, et non personarum, et est quoddam corpus intellectuale, carens animo, et intellectu[22], ergo † non potest delinquere[23]. Ad hoc secundum argumentum responderi potest, † universitatem legitime convocatam, et congregatam sustinere vicem personae, et per hoc posse delinquere, et ex delicto obligari; et hanc negativam opinionem videtur tenere Innocentius[24]. Quid igitur dicendum? Bartolus[25] distinguit circa hanc quaestionem hoc modo. Aut loquimur de delicto quod committitur in omitiendo, quod cadit in universitatem, et hoc casu, si ipsa universitas tenetur aliquid facere, et omittat, licet hoc contingat per negligentiam et culpam administratorum ipsius universitatis, tamen ipsa universitas dicitur negligere, et sic vere, et proprie committit delictum[26]. Aut loquimur de delicto, quod committitur in faciendo, et hoc casu, quaedam sunt, quae tantum fieri possunt per ipsam universitatem, ut facere statuta, dare iurisdictionem, imponere collectas, et huiusmodi alia, et isto casu potest universitas delinquere[27]; nec potest dici quod aliquis privatus hoc faciat, sed hoc facit ipsa universitas, in qua est illud ius, et potestas: quaedam sunt, quae non respiciunt ista iura residentia penes universitatem, ut committere homicidium, dolum, inferre vim, et metum, et alia huiusmodi generis; et tunc universitas proprie, et vere haec delicta committere non potest, quoniam ista requirunt personam veram, † universitas autem non est vera persona, sed ficta, et repraesentata: sed dicuntur haec delicia committi improprie per administratores et rectores ipsius universitatis. Hanc distinctionem Bartolus, sequuntur multi doctores: Baldus[28], Castren[29], Mysingerius[30], Andreas Gail[31], Boherius[32].
† An autem, si inquisitio generaliter est commissa contra quoscunque delinquentes, et malefactores, intelligatur etiam commissa inquisitio contra universitatem, quae deliquit; vide Bartolus[33]. Vidimus hactenus an universitas possit delinquere; nunc videndum est quomodo et quando universitas dicatur delinquere, et quae requirantur ad hoc, ut universitas dicatur deliquisse, et an, qualiter, et quomodo universitas pro delicto per ipsam perpetrato puniri possit. Dico igitur, quod † ad hoc ut universitas dicatur delinquere, et ex delicto teneatur, requiritur ut universitas delictum ipsum simul, et deliberate commiserit; si enim omnes de universitate delinquunt excepto uno, universitas non diceretur deliquisse, sed particulares ipsius universitatis. Benintendus[34] requiritur igitur, ut omnes de universitate, et populo concurrant simul, et consentiant in delictum, ad hoc ut universitas dicatur delinquere. Didacus Covarrubias[35] et ut clarius, et apertius dicam, ad hoc ut universitas dicatur delinquere, et ut ex delicto teneatur, et obligetur, probandum est universitatem illud delictum commississe concilio generali per capita domorum congregato, convocato, et communicato; et deliberatione praecedente ad delinquendum; alias non ipsa universitas tenetur, sed singulares personae, quae deliquerunt; et hoc adeo est verum, ut etiam si levato vexillo, et campana pulsata omnes de universitate iverint ad delinquendum, non tamen dicetur universitas deliquisse; neque poteris puniri, si collegialis deliberatioo non praecessit, sed potius dicentur illae singulares personae delictum commisisse[36]. Nec sine causa dixi requiri praecedentem deliberationem factam per concilium generale ipsius universitatis; si enim universitatis concilium ordinarium, seu ordo decurionum aliquod delictum faciat, non debet attribui toti universitati, sed duntaxat decurionibus, qui deliquerunt; Nam † in generali potestate consilioriis per universitatem, et populum data non includitur potestas delinquendi, nisi hoc expresse in ipsa concessione potestatis dicatur, vel postea ratificetur. Cagnol[37] ubi, si decuriones dolum, et sic delictum committunt, non datur actio de dolo contra universitatem, sed contra ipsos decuriones, qui deliquerunt. Praedictorum autem ea potest esse ratio, quia † si passim universitas puniretur multi insontes, et innocentes indignas et immeritas poenas paterentur, ob factum, et delictum aliquorum particularium, quod sane iniquum, et iniustum esset[38]. † aliud est enim universitas, et aliud singuli de universitate[39]; non debet igitur singularium personarum delictum universitati adscribi, nec e contra; ne ex delicto unius alter gravetur, ut dicit glossa[40] quare ad hoc ut universitas dicatur delinquere, requiritur ut omnes de universitate, et populo, praecedente simultanea deliberatione, delictum commitant; nam in actibus, qui fiunt ab universitatibus non sufficit illos de universitate consentire, sed oportet, quod sint tanquam collegium congregati, et collegialiter simulque consentiant; adeo ut non sufficiat si separatim consentiant homines universitatis tam in delictis, quam in caeteris negotiis, ut plene superius in prima parte tractavimus. Nisi igitur praecesserit totius universitatis, seu populi, vel concilii generalis per capita domorum convocatio, deliberatio, et simultaneus consensus ad delinquendum, non dicetur universitas deliquisse, nec ipsa universitas punietur, sed punientur duntaxat illi particulares, et singulares personae de universitate, qua deliquerint. Maschar[41], Hyppolit. de Marsiliis[42], ubi expresse dicit, universitatem teneri, et obligari ex delicto, quando omnes de universitate, communicato consilio, et praecedente simultanea deliberatione, iverunt ad delinquendum, alias secus, † “lex enim quod maior Digesti ad municipales”, non habet locum in delictis. Boher[43], Cagnol[44], Johannes de Lignana[45], ubi dicit se alias maximo cum honore defendisse civitatem Bononiae coram Papa, ut non posset civitas illa tanquam rebellis puniri, etiam si homines civitatis fecissent rebellionem, ex quo non apparebat, quod de hoc praecessisset collegialis, et fimultanea deliberatio; quem etiam refert Hyppolitus de Marsil[46]. Hanc eandem opinionem sequitur etiam Jason[47], Afflict[48], Marcus[49], Cascherano d’Ozaschus[50], Rolandus[51], Andreas Gail[52], Innocentius[53], Castren[54], Baldus[55], Alex[56], Curtius Iunior[57], Julius Clarus[58], quibus in locis apertissime scribunt praedicti Doctores, quod, ad hoc ut universitas dicatur delinquere et obligetur, puniaturque pro delicto per ipsam commisso, requiritur de necessitate, quod solemniter, moreque solito fuerit ipsa universitas, tota congregata, fiatque propositio ad delinquendum, et subsequatur deliberatio соmmunis, simultanea totius universitatis; nam, etsi omnes de universitate iuerint ad delinquendum, non propterea diceretur universitas deliquisse, nisi probarentur ivisse ad delinquendum ex proposito, et deliberato consilio; tunc enim demum dicitur universitas delinquere, quando homines ipsius universitatis delinquunt, ut universi, et tanquam corpus, praecedente concilio, et deliberatione; secus si ut singuli delinquunt, nullo habito tractatu praevio, nec communicato consilio: nam hoc casu universitas ex delicto non tenetur, neque punitur, sed puniuntur duntaxat illae personae singulares, et particulares, quae deliquerint tanquam incitatores personarum, et seditiosi[59]. Haec autem conclusio communis, ut scilicet requiratur communis, et simultanea deliberatio, et convocatio totius populi ad hoc ut universitas dicatur delinquere, teneaturque ex delicto, limitatur secundum doctores nostros multis modis. Primo, ut † procedat quando delictum est momentaneum, ut homicidium, et huiusmodi alia, sed quando delictum habet tractum et causam successivam, ut bellum, rebellio, et similia, tunc non requiritur probatio huiusmodi communis, et simultaneae deliberationis; cum propter tolerantiam censeatur universitas ratificare[60]. Satis enim † factis ipsis declaratur intentio universitatis, et evidentius declaratur voluntas hominis factis, quam verbis. Boherius[61], Rolandus[62] et Innocentius[63], ubi dicitur expresse † universitatem posse puniri ex delicto facto per homines de universitate tanquam singulos, ex delicti ratihabitione sequuta; veluti si aliqui particulares de universitate per vim expulerint me de castro, et universitas illud sibi retinet; nam ex huiusmodi actibus successivis, et continuatis praesumitur † ratihabitio, quae mandato, etiam in delictis, comparatur[64]. Nam ista † patientia universitatis habetur loco mandati[65]. Unde per ratihabitionem efficitur, et dicitur actus universitatis; nam factum a singulis, censetur factum ab universitate, quando universitas scivit, et passa est, nec contradixit, et factum non erat momentaneum. Benintendus[66], Maschar[67], Affli[68], Cacherano d’Osasco[69] et Mysingerius[70]. Ubi ex ratificatione delicti tacita, vel expressa, tenetur universitas; etiamsi delictum nullo communicato concilio, et praecedente deliberatione sin perpetratum[71]. Nam ratificatio non solum verbo, sed etiam facto fieri potest. Paulus respondet Digesto rem rata haberi, quinimo, plus est aliquid facto facere, quam verbo[72]. Hinc † universitas, qua solvit expensas factas in lite per syndicum non legitime constitutum, videtur gesta per eum ratificare, ut ubi dicit Decius. Venum, huic conclusioni, nempe in delictis causam, et tractum successivum habentibus, non requiri communicationem concilii, et deliberationem precedentem, posset quis obiicere id quod scriptum reliquit Johannes de Lignana[73], de quo paulo superius mentionem fecimus, scilicet se alias civitatem Bononiae defendisse, ut non posset civitas illa tanquam rebellis puniri, etiamsi homines civitatis fecissent rebellionem, quia non apparebat, quod de hac praecessisset collegialis, communis, et simultanea deliberatio; quia respondetur posse ita distingui. † Aut ex ipso delicto pervenit utilitas ad ipsam universitatem, ut si res pervenerunt ad ipsam communitatem, ex traditione delinquentium, et tunc universitas potest videri ratificasse delictum, et sic procedere, et intelligi potest prima opinio; aut nullum commodum pervenit ad universitatem, et hoc modo potest intelligi dictum Johannis de Lignana, Hieronymus de Monte[74]. Maschar[75], Mysingerius[76] ubi, dicit opinionem Lignani procedere, et habere locum, quando illi de civitate, vel alia universitate committunt delictum tanquam singuli, et postea per actus sequentes non potest detegi tacita voluntas universitatis approbantis, et ratifícantis delictum per singulares, et particulares personas eiusdem universitatis factum, quando scilicet aliqua utilitas non pervenit ad ipsam communitatem ex delicto illo per particulares commisso. Idem tenet Rolandus[77]. Aliud praeterea, signum et argumentum evidentissimum est dictae ratificationis delicti; quando scilicet universitas fuit negligens in puniendo delinquentes tunc enim per talem taciturnitatem, et conniventian delicti particeps redditur universitas, etsi ipsum delictum nullo communicato consilio, nullaque simultanea, et communi praecedente deliberatione sit patratum[78]. Secundo, supradicta conclusio, universitatem scilicet non posse delinquere, nec ex delicto teneris nisi praecesserit collegialis deliberatio, et convocatio, intelligitur, et procedit in delictis, quae consistunt in faciendo, secus in delictis, quae consistunt in omittendo, in quibus universitas tenetur, licet non praecesserit communis, et simultanea deliberatio[79]. Hactenus vidimus an, et quando universitas dicatur delinquere ita ut ex delicto teneatur, et obligetur; nunc superest, ut dispiciamus an, et qualiter universitas delinquens puniri possit.
Dubitant igitur doctores nostri † an et qualiter universitas delinquens possit puniri; Innocentius[80] enim tenet, universitatem delinquentem non posse, nec debere criminaliter puniri: nam si universitas puniretur criminaliter, ergo punirentur pupilli, infantes,et multi alii, qui non consenserunt, neque deliquerunt, quod esset iniquum, et absurdum[81]. Pro parte vero affirmativa, et contra Innocentium adduci potest haec ratio; quia si universitas potest delinquere, ut supra late ostendimus, ergo etiam potest puniri, alias delicta remanerent impunita, quod esse non debet[82]. Secundo, pro hac opinione adducitur textus[83] ubi si civitas, vel alia communitas delinquat rumpendo pacem, punitur; idem constat ex Authenticiis[84], ubi universitas delinquens punitur, et excommunicatur, et banno imperiali subiicitur. Bartolus circa hanc quaestionem[85], sic distinguit: aut loquimur utrum † universitas possit pro delicto conveniri civiliter de eo, quod ad ipsam pervenit, et de hoc nulli dubium esse debet, quin civiliter teneatur[86]. Aut vero quaeritur, † an possit universitas pro delicto criminaliter puniri, et hoc casu quaedam sunt delicia, in quibus † filius punitur propter delictum patris, ut in crimine laesae maiestatis, et incrimine haeresis[87] et istis casibus universitas potest criminaliter puniri, ut fuit factum de Chartagine quae passa est aratrum[88]. Dicit se vidisse sententiam diffinitivam Imperatoris Henrici, quam protulit contra civitatem Brixiae, propter rebellions crimen in ipsum Imperatorem commissum, in qua dicebat illam civitatem esse subiiciendam aratro, quam tamen poenam ex misericordia remisit. Quaedam vero sunt delicta in quibus † filius non punitur propter patrem, ut est regulariter, exceptis supradictis, et aliis casibus a iure expressis[89]; crimen paternum, vel poena paterna nullam maculam filiis infligere potest; namque † unusquisque ex suo admisso forti subiicitur, nес alieni criminis successor constituitur; in his casibus universitas delinquens punitur criminaliter. In modo tamen puniendi est differentia, nam si quidem poena cadit duntaxat in universitarem, et non in singulos de universitate, ut si publicanda veniat aliqua res universitatis, tunc ipsa universitas punietur[90]. Sed si esset talis, poena quae aeque caderet in universitatem, et singulos de universitate, ut est poena pecuniaria; tunc, siquidem universitas est parva in numero personarum, non punientur omnes de universitate, sed tantum illi, qui consenserunt, et deliquerunt[91]. Sed si esset universitas magna diffusa, seu magnus populus, et magna communitas, tunc, quia discernere consentientes a non consentientibus esset difficile, tota universitas punietur[92]. De iure tamen † si universitas tota condemnetur per superiorem, in poena pecuniaria, illi, qui non deliquerunt non debent contribuere in solutione collectae, quae imponitur pro solvenda condemnatione, ut dicit Bartolus[93], ubi etiam ponit ad hoc casu pro solvenda condemnatione,et poena pecuniaria collecta imponi debeat per solidum et libram, id est secundum vires, et quantitatem patrimonii, et pro modo substantiae uniuscuiusque, an vero per capita; quae doctrina Bartoli est communiter approbata, ut dicit Julius Clarus[94]. Sed quid † si universitas est punita pro aliquo delicto, an possint adhuc pro eodem delicto puniri aliqui homines singulares de ipsa universítate, qui etiam delicto perpetrato intervenerunt? Videtur quod non, quia secundum hoc pluries de eodem delicto quaereretur, quod de iure est prohibitum. Alex tamen[95] tenet contrarium, et dicit expresse, quod, licet universitas sit punita, adhuc lamen possunt pro eodem delicto puniri singulares personae de eadem universitate. Bartolus circa hanc quaestionem[96] sic distinguit, quaedam sunt delicta, quae dicuntur fieri vere et proprie per universitatem, de quibus supra diximus, et in illis sola universitas potest puniri, tanquam instigatores, et fieri facientes; sed in delictis, quae non fiunt proprie per universitatem, erit totum contrarium? Quia facientes punientur de delicto, universitas vero punietur tanquam fieri faciens, vel tanquam ratum habens suo nomine. De qua re vide Julius Clarus[97]. Unum tamen nolo omittere circa † modum, et qualitatem puniendi universitatem delinquentem; nempe quod, aut saeviendo in multitudinem delinquentium scandalum generatur, et tunc indulgendum est, vel saltem mitius agendum cum multitudine, ne multorum strages contingat, ubi enim multorum strages versatur, ibi severitati iudicantis detrahendum est[98]. Et ideo, licet auxiliatores, et faventes delinquentibus regulariter sint eadem рoena puniendi, si tamen sit multitudo auxiliantium, non puniuntur eadem poena; et ita videmus quotidie observari, quia principales, et corporales factionum et seditionum civitatis puniuntur asperrime, reliquis autem auxiliantibus et faventibus mitigantur poenae; aut vero nullum scandalum futurum est, et non parcitur multitudini. Glossa[99] quam dicit esse communiter approbatam Igneus[100], Boherius[101], Julius Clarus[102] pulchre de hac materia. Andreas Gaill[103], ubi multa de modo,et qualitate puniendi universitatem delinquentem scribit. Circa quam materiam illud quoque sciendum est † aliquando civitatem, auctoritate superioris, ob delictum damnari ad murorum destructionem, quo casu perpetuo debet remanere sine muris. Bartolus[104] aliquando vero, quod maius est, sine spe reaedificandi destruitur, soloque aequatur, † quo casu omnia sua iura, et privilegia amittit, puta iurisdidionem, merum, mixtumque imperium, statuta, consuetudines, aliaque privilegia exemptionis, et immunitatis, quia hoc pacto maximam patitur capitis diminutionem,et per consequens omnia iura eius in totum consumuntur; destructo enim principali, destruitur etiam accessorium[105]. Nam civitas ad aratrum, superioris auctoritate, cum causae соgnitione ob delictum damnata, aut perpetuo bannita, mori dicitur, et omnia privilegia amittit; et si restauretur, seu reaedificetur, ipsa privilegia antiqua non recuperat; nisi † civitas sit restituta a Principe; quia tunc omnia recuperat, et cives quos perdiderat, et privilegia, et statuta[106]. Verum non solum universitas delinquens puniri potest suprascriptis poenis temporalibus, sed etiam poenis spiritualibus, puta excommunicatione, et interdicto. De cuius tamen articuli veritate dispiciamus. Textus in cap. Romana in fine, extra de sententia excommunicationis[107] dicit, † non posse in universitatem excommunicationis sententiam proferri, ne innoxi puniantur, idque propter innocentes pupillos, minores, mulieres praegnantes, et nascituros infantes, qui non deliquerunt,et ideo puniri non possunt; poena enim suos auctores tenere debet[108]. De iure igitur canonico universitas excommunicari non debet, sed tantum illi, quos culpabiles, et nocentes esse constiterit; ita scriptum reliquit Innocentius[109], et haec opinio communiter est approbata per doctores nostros, ut dicit Andreas Gaill[110], Julius Clarus[111], Baldus[112]. Textus tamen in Authenticiis item quaecunque communitas, et ibi Baldus[113], dicit universitatem posse excommunicari, sed illud est de iure civili: aliud de iure canonico, ut supra diximus, cui in hac materia standum est; si tamen aliquando contingeret universitatem delinquentem excommunicari, subrogati in locum mortuorum, non intelliguntur etiam excommunicari; quia † excommunicatio continet poenam inseparabilem a persona, et adeo ad alium transire non potest; quia poenae delictorum non transeunt ad huiusmodi succesores[114]. Aliud tamen,et diversum est in † sententia interdicti, quae potest cadere,et proferri in universitatem, et ob id non extinguitur, licet mutentur personae; sed sententia excommunicationis ligans animam non cadit, nisi in singulas personas. Paulo a Castro[115], etsi omnes de universitate essent excommunicati excepto uno, totum ius universitatis remanet apud illum non excommunicatum. Castren[116] de hac tamen materia, an sententia excommunicationis, et interdicti possit ferri in universitatem, ultra supradicta, vide Barth. Socinum [117]. Didacus Covarrubias[118], Cagnol[119]. Vidimus quando et qualiter universitas delinquens puniatur poenis corporalibus, pecuniariis, nec non spiritualibus, seu censuris ecclesiasticis, nunc superest ut videamus † an, et quando universitas delinquens infamiae: poena plecti possit; † omnes enim poenae, aut sunt pecuniariae, aut corporales, aut respicientes, et concernentes famam, dignitatem, et existimationem alicuius[120]. Quaerunt igitur doctores nostri, si universitas est condemnata pro aliquo delicto, ex quo infamia irrogatur, ut puta pro furto, an efficiatur infamis, poenisque infamibus constitutis puniatur? Videtur quod non. Ad quod probandum altius rem repetam, et praemitto, certissimam esse iuris conclusionem † in causis criminalibus, in quibus agitur de poena corporali procuratorem intervenire non posse, sed quem teneri personaliter respondere, et in iudicio comparere[121]. Ratio autem huius conclusionis est; quia quilibet reus mitteret procuratorem qui pro ipso compareret, et ubi esset condemnandus pro delicto in aliquam poenam corporalem non posset fieri executio condemnationis, et sic omnia iudicia criminalia redderentur elusoria[122].
Hoc autem non habet locum in universitate; nam † in causis criminalibus in quibus agitur de poena corporali intervenit procurator, seu syndicus universitatis; quia impossibile est totam universitatem per se posse litigare, et in iudicto stare, et sic necessitas facit licitum, illud quod alias esset illicitum. Ita scriptum reliquit Baldus[123], Castren[124], Gaill[125], Mysingerius[126], Marcus[127], Bartolus[128], quibus in locis apertissime scribitur, syndicum universitatis, non solum in causis civilibus, sed etiam in causis criminalibus, et capitalibus posse nomine universitatis intervenire, tam in agendo, et excipiendo, quam in accusando et defendendo. Hoc praemisso, et praesupposito pro vero, ut est verissimum, venio ad solutionem quaestionis propositae, et dico universitatem condemnatam ex delicto, ex quo infamia irrogatur, non effici per hoc infamem; quia † alieno nomine condemnatus de delicto ex quo infamia irrogatur, non efficitur infamis, nec is, cuius nomine condemnatur[129]. Ergo universitas condemnata, etiam ex delicto, ex quo infamia contrahitur, non efficitur infamis, cum per se non possit litigare, et stare in iudicio, sed per procuratorem duntaxat, seu syndicum. Secundo, haec opinio probatur, quia † poena infamiae personam desiderat, sed universitas, proprie loquendo, non est persona, nec animatum corpus, sed est quoddam corpus intellectuale, ut supra in prima parte huius nostri tractatus satis superque docuimus, ergo infamiae poena non potest, cadere in universitatem. Pro contraria autem opinione adducuntur multa. Primo quia † universitas dicitur persona, et vicem personae sustinet, dummodo sit legitime convocata[130]; item, propter infamiam inquiritur contra universitatem[131], praeterea, † universitas habet animam, et in animam universitatis iuratur[132]. Universitas potest delinquere, et per consequens puniri, ut supra vidimus, ergo etiam infamiae poena, et crimen potest in ipsam cadere. Veritas est, universitatem condemnatam de furto non effici infamem, vel de alio delicto, ex quo infamia irrogatur, per rationes supra adductas; nam ista poena infamiae, est poena personalis, quae in universitatem proprie cadere non potest. Non obstat dictum capitulum per inquisitionem ubi dicitur quod † contra universitatem inquiritur propter infamiam, quia respondetur, † infamiam posse considerari duobus modis. Primo enim modo dicitur infamia alicuius, id est status eius maculatus[133]; secundo modo, dicicur infamia de aliquo, id est publica vox, et fama contra aliquem. Primo modo universitas non est infamis; sed secundo modo sic; quia universitas potest laborare infamia, ex qua devenitur ad inquisitionem, id est potest esse publica vox, et fama contra universitatem ipsam, scilicet commissise aliquod delictum; et haec secunda infamia appellatur infamia de nomine, quae non inest ipsi homini, sed de ipso homine dicitur, et extat apud bonos, et graves viros; et de hac secunda infamia loquitur dictum capitulum per inquisitionem. Prima autem infamia, quae non potest cadere in universitatem, appellatur infamia hominis, et ipsi homini inest[134]. Hactenus vidimus de delictis universitatum nunc videamus de † quasi delictis ipsarum communitatum nempe de iis, quae in earum territorio fiunt, quae proprie non possunt dici delicta ipsarum universitatum, cum ab ipsis non committantur, sed ab aliis; sed quia aliqua culpa potest ascribi iisdem communitatibus ratione huiusmodi delictorum, quae ab aliis in earum territorio perpetrantur, ideo ex quasi maleficio tenentur, et obligatae intelliguntur[135]. Videamus igitur † an universitates ex dispositione iuris communis teneantur denuntiare maleficia, quae in earum territorio committuntur, teneanturque capere malefactores, et delinquentes, nec non emendare damna data in earum territorio; et quid si lege municipali, et particulari haec omnia sint disposita, et introducta. Bartolus[136] tenet, universitatem teneri in simplum, si delictum factum sit, et damnum datum ipsa universitate sciente, et prohibere valente[137]. Et hoc est mirabile, quia alias, sola scientia non facit quem teneri de maleficio, nisi interveniat iussus, universitas autem tunc intelligitur hoc scire, quando maleficium est factum ita palam, et publice, ut sciverit maior pars universitatis[138] municipes intelliguntur scire, quod sciunt ii, quibus summa reipublicae commissa est[139]. Sequitur hanc doctrinam Bartoli, Marcus[140], Jason[141], Cacherano d’Ozascus[142] communiter a Doctoribus nostris esse approbatam; et haec procedunt secundum dispositionem iuris communis. Sed quia in multis pactibus Italiae, aliarumque provinciarum extant statuta disponentia, universitates seu ipsarum syndicos teneri denuntiare maleficia, capere malefactores, et propria custodire territoria, alias teneantur ad emendandum damnum datum; ideo operae pretium esse duxi aliqua de hac materia frequenti, et quotidiana scribere, ut nihil eorum ignoretur, et omittatur, quod ad hanc materiam pertinet. Primo igitur dispiciamus † an huiusmodi statuta tanquam iusta, rationabilia, et aequitati consentanea; valida, et firma sint, an vero tanquam iniqua viribus no subsistant. Prima fronte huiusmodi statuta tanquam iniusta et iniqua videntur esse, et per hoc nullam firmitatem,et robur habere. Pro qua opinione adducitur textus in Authenticiis[143], ubi Imperator vult † delinquentes posse dumtaxat puniri, neque unum pro alio castigari posse, et glossa[144], invehitur in magistratus punientes universitatem pro aliquo delinquente, pro hoc sunt textus infiniti[145], cuius verba haec sunt crimen paternum, vel poena paterna nullam maculam filio infligere potest: namque unusquisque ex suo admisso forti subiicitur, nec alieni criminis successor constituitur. Idem dicitur in lege[146] quo loci Imperator scribit haec verba, sancimus ibi esse poenam, ubi, et noxia est; propinquos, notos, familiares procul a calumnia submovemus, quos reos sceleris societas non facit, nec enim affinitas, ac amicitia nefarium crimen admittunt: peccata igitur suos teneant auctores, nec ulterius progrediatur metus, quam reperiatur delictum; huc pertinent tituli. Codice ne filius pro patre, vel pater pro filio, vel libertus pro patrono, vel servus pro domino conveniantur, et titulus Сodicis ne uxor pro marito, vel maritus pro uxore, vel mater pro filio conveniatur[147]. Idem tenet Baldus[148] ubi dicit, statutum quo cavetur illos de domo teneri pro consorte, esse contra ius divinum, et humanum, et in capitulo[149] asserit huiusmodi statuta plerumque esse iniqua, et iniusta: † ubi non est delictum, et culpa, ibi regulariter non debet esse poena[150] iniquum praeterea videtur, alterius odio, alios praegravari[151]. Ergo huiusmodi statuta tanquam iuri, naturalique rationi, et aequitati adversantia non debent; valere. Contrariam tamen opinionem de iure veriorem esse existimo, scilicet, huiusmodi statuta, ut universitates pro delictis aliorum teneantur in poenis pecuniariis, etiamsi nihil vere, vel praesumptive commiserint valida esse, et iure subsistere posse. Pro qua opinione adduco textum in terminis[152] ubi, is ex cuius coenaculo sive aedibus in quibus habitat deiectum, effusumque aliquid est, ita ut alicui noceret, quasi ex maleficio obligatus intelligitur. Ideo autem non proprie ex maleficio obligatus intelligitur; quia plerumque ob alterius culpam tenetur. Non obstant modo in contrarium adducta, quia illa procedunt regulariter, secundum dispositionem iuris communis, quando nulla culpa potest imputari ei, qui pro alio convenitur, sive in committendo, sive in omittendo; secus si eius culpae aliquid potest ascribi[153] et ista statuta essent iniqua, et iniusta si essent sine causa, quod dici non potest: iustae autem causae sunt: ut magis a delictis abstineatur, reprimaturque sceleratorum hominum audacia, neve depopulationes, et depraedationes fiant, quae omnia publicam respiciunt, et concernunt utilitatem, et commodum[154]. Caeterum, licet huiusmodi † statuta sint valida, ut diximus, strictissime tamen tanquam odiosa, et exorbitant debent intelligi, et restringi, ut scriptum reliquit Jason[155] et Cacherano d’Ozasco[156]. Praesupposita igitur validitate huiusmodi statutorum, aliqua in specie de ipsis dicamus; et primo de statutis, quibus cavetur, et disponitur ut universitates, seu earum syndici teneantur denuntiare maleficia in proprio territorio commissa. Praemitto itaque † potestatem, et auctoritatem constituendi istos syndicos, et officiales ad denuntiandum maleficia, quae in proprio cuiusque communitatis territorio committuntur, residere dumtaxat penes ipsas universitates, seu decuriones, et consiliarios, ita scriptum reliquit Angelus[157]. † Nec posse istos officiales sic deputatos uti, et exercere officium, nisi prius iuraverint bene, recte, et fideliter ipsum officium exercere, et administrare. Baldus[158] † quo in officio tenentur de dolo, et lata culpa, imo in eis requiritur exacta diligentia, ratione suscepti officii, sive mandati; sive enim eos aequiparemus procuratoribus, tenentur de levissima culpa; sive tutoribus, vel curatoribus tenentur de levi culpa[159]. Unde si syndicus deputatus ad denuntiandum maleficia accipiat pecuniam, ut aliquem falso denuntiet punitur poena falsi[160]. Et etiam e contrario † si huiusmodi syndici, et officiales communitatis, qui tenentur ex forma statuti denuntiare maleficia sub certa poena, ad instantiam malefactorum pecunia accepta, non denuntiant, puniuntur; et si fecerunt sibi caveri de indemnitate, id est de solvendo omnem poenam, quam syndicus propter hoc posset incurrere, ista promissio nihil valet, nec posset a promissore peti, si quam poenam syndicus solveret[161]. † Tenentur igitur huiusmodi syndici deputati ad denuntiandum maleficia de dolo, et sic de evidenti calumnia, secus de praesumpta calumnia; licet enim regulariter † denuntiatores teneantur probare omnia ea, quae denuntiant[162] et non probantes incidant in S. C. Turpilianum, et calumniari praesumantur[163]. hoc tamen locum non habet, et de iure, et de consuetudinem huiusmodis syndicis, qui ex necessitate officii tenentur denuntiare maleficia, † non enim tenentur probare contenta in denuntiatione, sed solum nomina testium dare iudici; neque deficientes in probatione praesumuntur calumniari; quia quicquid faciunt illud agunt ex necessitate officii; similiter enim videmus esse in tutoribus, et curatoribus, † qui non tenentur de praesumpta calumnia, sed dumtaxat de evidenti; et hoc propter officii necessitatem; textus est elegantissimus[164] cuius haec verba sunt, nec enim facile tutores vel curatores, qui ex officio, et periculo suo res pupillorum,vel adolescentium administrant sententia notantur; nisi evidens eorum calumnia iudicanti apparebit; et hoc, quando sumus in dubio, istos syndicos denuntiantes maleficia carere dolo, et evidenti calumnia, secus si de illorum calumnia evidenti, et dolo constaret, quia tunc cessat praesumptio innocentiae, † incidunt in S. С. Turpilianum, vel extra ordinem puniuntur[165]. Hinc sit, ut huiusmodi † syndici communitatum denuntiantes maleficia ad alterius instigationem excusentur, si isti instigatores sunt personae, quibus versimiliter credi debet, alias non Bartolus[166], cum enim † eis ex necessitate officii conveniat denuntiare maleficia, quaelibet colorata causa, et sic huiusmodi instigationes excusant, et relevant eos, a praesumpta calumnia[167], et ideo non tenentur, nisi de evidenti calumnia[168]. Idem est si de tali maleficio erat publica vox, et fama; † excusantur enim etiam hoc casu, cum sit iustus error; secus si temere procederent ad denuntiandum[169]. Et † debent denuntiare maleficia taliter qualiter sciunt, et non aliter[170]. Hinc etiam sequitur ut † si huiusmodi officiales deputati ad denuntiandum maleficia nesciant neque legere, neque scribere, ut plurimum accidit, et faciant scribi ab aliquo notario denuntiationem, scilicet nomen delinquentis, et locum, et notarius erraverit vel in nomine delinquentis, vel in alia re; certe iudex non poterit punire tales syndicos; quia talis error ipsis nocere non debet; nisi constet eos falsam fecisse relationem[171]. Licet enim extet † statutum, quod denuntiationi maleficii factae per syndicum communitatis, et relationi ipsius stetur; hoc tamen debet intelligi, nisi contrarium probetur, vel contrarium appareat[172]. Praeterea in multis aliis casibus excusantur huiusmodi syndici, et officiales universitatum maleficia non denuntiantes, in quibus non tenentur, nec puniuntur: quorum primus est, † si syndicus fuerit praeventus per accusatorem, vel a principali offenso, vel a iudice, qui inquisivit; his enim casibus non tenetur denuntiare maleficia[173]. Secundo, † syndici qui tenentur denuntiare maleficia excusantur, neque tenentur denuntiare clandestina, quae sciri non possunt: tempus enim statutum ad denuntiandum maleficia non currit a die commissi delicti, sed a die publicati delicti, ex quo syndicus scivit, vel scire potuit: si enim maleficium stetit occultum, vel non sunt inventi malefactores, non debet syndico imputari[174]. A die igitur scientiae delicti, tenetur syndicus denuntiare malefactum etiamsi tempus a statuto praefixum sit lapsum; secus si syndicus habuit scientiam delicti postquam reus praescripserat; quia hoc casu amplius non tenetur denuntiare[175]. Tertio, † non tenentur denuntiare maleficia de nocte, vel alio tempore commissa, in quo impossibile est syndico scire malefactorem[176]. Quarto, † statutum si dicit syndicos teneri denuntiare percussiones sanguinolentas, non tenentur denuntiare percussiones in quibus est levis cutis scissura[177]. Quintus casus est, † si iudex esset absens, et per hoc syndicus non potuerit intra tempus praefixum a statuto denuntiare maleficium, hoc enim casu excusatur, nec incidit in poenam: cautela tamen traditur hoc casu quando iudex absens est, quod compareat syndicus intra terminum, et tempus praefixum a statuto ad tribunal, et protestetur[178]. Sextus est casus in quo excusatur a poena, si denuntiavit compulsus a iudice, et hoc est verum, si huiusmodi syndicus non differebat denuntiare, et sic non erat in mora, quo casu licet compulsus a iudice denuntiet, excusatur, neque incidit in poenam; secus si procrastinabat, et differebat denuntiare maleficium; hoc enim casu, si compulsus a iudice denuntiavit, tenetur, et punitur[179]. Quid autem si plures commiserunt unum delictum, et † syndicus omisit denuntiare unum ex ipsis delinquentibus? an teneatur ad integram poenam in statuto comprehensam, ac si nullum denuntiasset[180]? Similiter, † syndicus communitatis, si teneatur sub certa poena denuntiare maleficia, et publica vox et fama est, quod ipse syndicus commisit aliquod maleficium et ipse est certus de contrario, non tenetur denuntiare seipsum: aliud et diversum est si publica vox, et fama est de alia persona, licet non commiserit, et etiam ipse syndicus credat, quod non commiserit[181]. Sed quid si ipse syndicus vere commisit delictum? An teneatur seipsum denuntiare? Dic quod non[182]. Praeterea † si ex forma statuti syndicus communitatis debeat denuntiare maleficia intra certum tempus, sub certa poena, et aliquis antequam esset creatus syndicus denuntiavit, certe postquam est creatus syndicus non habet necesse iterum denuntiare[183]. Postremo, † syndicus non tenetur denuntiare maleficia commissa per personas, contra quas non tenetur ferre testimonium[184]. E contrario autem multi sunt casus, in quibus licet aliqua sit dubitatio, et difficultas, tenentur tamen huiusmodi syndici ab universitate constituti denuntiare, et indicare maleficia in ipsius universitatis territorio perpetrata: alias puniuntur et mulctantur: ecce enim † syndicus tenetur denuntiare maleficium durante eius officio commissum, licet tempore denuntiationis non sit amplius syndicus; inspicitur enim tempus delicti perpetrati, et non tempus denuntiationis[185]. Secundo, † si delictum sit commissum in confinibus, vel in locis limitrophis, syndici utriusque loci tenebuntur denuntiare maleficium[186]. Tertio, † tenentur isti syndici denuntiare maleficia, etiam si sint impunibilia, puta si quis occidit bannitum, qui de iure, et impune potuit occidi: quemadmodum enim † res debet denuntiari, et consignari, licet de ea solvi non debeat gabella, alias incidit in commissum[187]; eodem modo videtur dicendum quod debeat syndicus denuntiare maleficium, licet sit impunibile; maxime cum non pertineat ad syndicum cognoscere an delictum sit punibile vel non, cum non sit nisi merus executor, ita tenet Bartolus[188] et haec opinio est verissima; licet contrarium teneat Alex[189]. Explicatis his, quae pertinent ad materiam denunciationis maleficiorum, nunc aliqua de his, quae spectant ad capturam malefactorum, et delinquentium dicamus. Dispiciamus itaque quomodo statutum istud ut universitates teneantur capere malefactorem intelligendum sit; et an, et quando locum habeat. † Universitas igitur quae tenetur ex forma statuti capere malefactorem sub certa poena, non tenetur capere eum, qui occidit bannitum, vel alium, qui poterat impune offendi[190]. † Quid si unum ex pluribus malefactoribus duntaxat prasesentavit? an et qualiter teneatur? Vide Bartolum[191] et an omnes de universitate in solidum teneantur ad poenam comprehendam in ftatuto? et an solutio unius liberet alios, et uno exacto alii non liberantur[192]. Contrarium tamen est verius, quia isti de universitate tenentur quasi ex maleficio, cum de facto alterius teneantur, et ideo solutione unius alii liberantur[193]. Aliud igitur est in maleficio, aliud in quasi maleficio, in quo multa sunt specialia[194]. Praeterea istud † statutum quod universitas teneatur capere malefactores sub certa poena, non habet locum, neque intelligitur de clericis malefactoribus,et delinquentibus[195]. Et † si plures fecerint unum homicidium, vel aliud delictum, et universitas no coepit eos, an teneatur pluribus; et tot poenis, quot sunt malefactores, an una tantum; dic quod tenetur unica duntaxat poena; quia statutum quod loquitur indefinite aequipollet universali: et ideo illa verba statuti,” si non cepit malefactores” resolvuntur, id est, si omnes malefactores non coepit[196]. † Excusantur tamen universitates, nec incurrunt poenam statuto comprehensam si non coeperunt malefactorem, qui deliquit in confinio, seu locis limitrophis, ita ut statim transierit ad aliud territorium, et non potuerit capi, etiam summa diligencia adhibita[197].
Eodem modo † excusantur si malefîcium sit factum clam vel de nocte, ita ut delinquens aufugerit[198]. Nunc superest ut pro complemento totius praesentis quartae partis huius tractatus nostri, scilicet de delictis, vel quasi delictis universitatum aliqua tractemus de statutis, quibus disponitur, universitates de delictis perpetratis, et damnis datis in earum territorio teneri, et obligatas esse de proprio resarcire ipsa damna; quae materia est frequens, et quotidiana, et indies in foro, et palatiis versatur, et tractatur.
Primo igitur sciendum est huiusmodi statutum non debere intelligi quando scitur a quo fuit illatum damnum, et est solvendo; quia tunc non debet quis gravari odio alterius, sed debet intelligi in duobus casibus, scilicet quando ignoratur a quo damnum fuerit illatum, vel scitur, sed is qui damnum intulit non est solvendo[199]. Ut constet vere de damno illato, et non per contumaciam[200]. Et † damnum, seu interesse est probandum liquide, nес sufficit iuramentum damnum passi; ubicunque enim non agitur directo contra dolosum, seu delinquentem, sed contra tertium, qui ex dolo, et delicto commisso per alium tenetur, iuramentum non sufficit[201]. Probato tamen liquide damno, super quantitate, seu aestimatione damni, statur iuramento damnum passi[202]. Vere igitur, et concludenter debet probari de damno dato, alias statutum non habet locum[203]. Sed qualiter damnum datum probetur, vide Gaill[204]. Et per hoc, statutum quo cavetur universitatem teneri de homicidio commisso in eius territorio, non habet locum, nisi prius probetur homicidium fuisse commissum in territorio illius universitatis, quae pro hoc convenitur; nec sufficit ad condemnationem si aliquis occisus reperiatur in eius territorio, quia potuit esse occisus alibi, et portatum esse corpus ibi: nam, non probat hoc esse, quod ab hoc contingit abesse[205]. Praeterea, † hoc statutum intelligendum est, ut ita demum locum habeat, si aliqua culpa ipsi universitati possit ascribi, ratione damni dati in eius territorio; secus si nulla culpa . Hinc sit, ut † communitas non teneatur de damno dato casu fortuito, puta de incendio[206]. Nec de damno dato de nocte, vel occulte, vel in multitudine hominum, vel per vim hostium, cuius violentiae universitas non poterat resistere[207]. Vel † si postquam universitas fuit condemnata propter damnum datum, malefactor, et is; qui damnum dedit fuit captus, et inde furca suspensus; nam universitas remanet liberata[208]. Sed quid † si damnum datum sit in via, quae est communis duarum universitatum? Certe utraque villa insolidum tenetur; sed per solutionem factam ab una, altera liberatur[209]. Caeterum, † quando universitas tenetur ad emendandum damnum datum in eius territorio, et pro soluenda aestimatione damni dati imponit collectam, nulli dubium est imponi debere per solidum, et libram, seu pro quantitate patrimonii et non per capita[210]; et in solutione istius collectae de iure communi non tenentur contribuere, et concurrere minores, mulieres, clerici, senes, infirmi, et absentes[211]. Is tamen cui damnu datum est, si sit de eadem universitate, contribuet in solutione huius collectae[212]. Et uno de universitate solvente aestimationem damni dati, alii omnes deliberantur cum de delicto alterius teneantur[213].
Et ex istis remaneat expedita ista quarta pars praesenti nostri tractatus.
[1] https://books.google.es/books?id=cdVGAAAAcAAJetpg=PA204etlpg=PA204etdq=tractatus+de+iure+universitatumetsource=bletots=9oc7iiECN0etsig=C64miVbWmCGs1cRM52DiRWNiyskethl=esetsa=Xetved=0CCgQ6AEwAmoVChMI1Lr–MGDyAIVggQaCh0YGQSU#v=onepageetqetf=false.
[2] https://books.google.es/books?id=RTsgpNjxA_sCetprintsec=frontcoverethl=esetsource=gbs_ge_summary_retcad=0#v=onepageetqetf=false
[3] https://books.google.es/books?id=hYnw2hsXn4oCetprintsec=frontcoveretdq=inauthor:%22Nicolaus+Losaeus%22ethl=esetsa=Xetved=0CCAQ6AEwAGoVChMIwv-u-8GDyAIVglcaCh2v5wMW#v=onepageetqetf=false
[4] https://books.google.es/books?id=lIxfAAAAcAAJetprintsec=frontcoverethl=esetsource=gbs_ge_summary_retcad=0#v=onepageetqetf=false
[5] https://books.google.es/books?id=KSVeAAAAcAAJetprintsec=frontcoveretdq=inauthor:%22Nicolaus+Los%C3%A4us%22ethl=esetsa=Xetved=0CCAQ6AEwAGoVChMIypq0rsKDyAIVhH8aCh1EAQ1y#v=onepageetqetf=false
[6] in l. metum,§.animadvertendum, cum sua gl. ff. quod metus causa
[7] toto sit. ff. et С. quod metus causa
[8] in l.sicut.in ver.non debetur ff.quod cuiusque univer.nom.et glo. in l. aliud. § refertur ff. de regu. iur.
[9] in l. si ususfructus. ff. quibus mo ususf.amitt.
[10] l. fancimus.et toto titu; C.de poenis
[11] l. civitas. ff. si certum petatur
[12] l. omnem. cum glo.ff. de iudiciis
[13] item quaecunque communitas. C. de episc. et cler. tex.in c.1 §. si quis vero ausu temerario, de pace tenenda. et iuram.fír.In usib. feudorum.cap. Romana.§.in universitate.ext.de senten. excomm.in 6.
[14] in constitu.ad reprimendum versi. ad hoc si qua communitas
[15], in ver. corpus, hoc expresse notat, quom. in crim.laesae maiesti proced
[16] in l. civitas. in principio. ff. si cert pet.et in d.l. metum §.animadvertendum.nu.2. ff. quod metus causa, et in d. conftitu. ad reprimendum. num.3. in constitu. 1. titu. qui sínt rebelles.in.verbo, rebellando. num. penul.et ult.
[17] var. resol. lib.2. cap 8.nume.9. Bald. in l. 6. §.2.num.3. et4. ff. de his, qui not infamia.
[18] in sua pract.crim.quest.16.num.7.
[19] in l si quis in tantam. col.2.versic. quidam dicunt C. unde ut. Paris consi 16 num. 30 lib. 4 Las. in de l. civitas num. 2
[20] in d. Auth. item nulla communitas. C. de episc. et cler
[21] .glo. in d. l. sed et ex dolo.§.i.in ver.facere possunt. ff. de dolo.glo. in. d.§.animadvertendum. in verbo, collegia. in fine.ff.quod met.caufa.glo.in l.unica.in ver.non possunt.ff.de libertis universitatum.glo.in 1.aliud.§.refertur,in fine.ff de reg; iuris.glo.in l.i.§.ult.in verb, non possunt.ff. de acquiren. posses
[22] cap.Romana.§.in universitate.extrade senten.excomm. in 6
[23] l.i.ff. si quadrupes pauper Fecisse dicatur.l.infans.ff.ad l.Corneliam de sicariis.
[24] in cap. gravem. ext. de senten. excomm
[25] in l. aut facta.§. nonnunquam.num.2.3. et4.ff.de poenis
[26] l.iubemus nullam navem. C. de sacrosan.eccle. iuncta l. si procurator. §. tutoribus.ff.mandati
[27] Auth, item nulla communicas. C.de episc.et сlericis
[28], in l.2. num.6. С. de his quibus ut indignis.
[29] .in l.7.num.5.ff. quod cuiusque univers.nom.
[30] observat.78.per tot. Cent.4.ubi dicit hanc Bar.distinctionem esse communiter approbatam
[31] de pace publica.lib.2.c.9.lib.1. et 2. fol. 326.
[32] in tracta. de seditiosis.c.ult.num. 6 et 7.13.14
[33] in l. 9 §. animadvertendum, et ibi in addic. ff. de eo quodmetus causa
[34] decis. Avenionensi 128 num. 6.
[35] var. resol. lib. 2. cap. 8.num.9.
[36] glo.in l. aliud.§. refertur. ff. de regu. iur. et in l. sed et ex dolo.§.i.ff.de dolo malo, et in l. sicut. §. i.in ver.non debetur.ff. quod cuiusque univer.nom.Bart. qui ad hoc sоlet communiter allegari, in l. aut facta.§. ult.num. ff.de poenis. cuius doctrina communiter est approbata, ut dicit Ozas. decis. 88. num.3.Boeri.in tracta. de seditiosis. num.8, cap.ult
[37] in d. Laliud.§.refertur.num.20.et ult. ff.de regu.iur. pro hoc videtur text. apertus in d.l. sed ex dolo.§.i. et §.2. ff. de dolo malo.
[38] l. sancimus. C. de poenis
[39] l. in tantum. §. universitatis. si. dererum divisione. l. sed si hoc. §. qui manumittitur.ff. de in ius vocando
[40] in d.l. sicut. §. i. ff. quod cuiusque univer. nom.
[41] Conclusione 142. o. nu.1.cum plurib. seq.
[42] in sua pract. crim. § constan. num. 47.
[43] .in trad. de seditiosis. cap.ult.num.2.
[44] in l.s iquis maior.num.23.G. de transact.
[45] in Clemen. 1.de poenis.
[46] in loco supra allegato
[47] in l. civitas. num. 2.et 3.ff, si cere pet
[48] decis.376. num.1.
[49] decis. 126. num.ult. vol. 2. et decif. 776. num.2. et 3 .vol. 1.
[50] decis. 128. num.27. et num. 32.
[51] consi. 66. num. 32. cum plurib. seq. et num. 63. 64. cum seq. vol.2.
[52] .observat.79. num.1.2.et3.cent. 4 et de pace publica.lib. 2. num.4.fol.326.
[53] in c. gravem. num.1.de sentent. excommu.
[54] in l. i.§.i. num.11.ff.quod quisque iuris, et in l.7, num. 5. ff. quod cuiusque univer.nom.
[55] in l.9.§.animadvertendum.nu.1. ff.quod metus causa.
[56] consi.13.num. 9. vol. 6.
[57] in l. si familia num. 20.et 21. ff.de iurisd. om.iudi
[58] in sua pract. crim. quaest.16. num. 8
[59] toto tit. C. de seditiosis.
[60] Barto.in l.aut facta. §. nonnunquam. num.10 ff. de poen. Hieronymus de Monte in tracta. de finib. segund.cap.72.num. 13.14.et15 .
[61] in tract. de seditiosis, cap.ult.num. 9. et 10.
[62] consi. 66. num.32. cum feq. vol.2.
[63] in cap.gravem. num. 1 extra de sentenc. excommu
[64] l. fina. C. ad S. C. Macedonianum
[65] l.qui patitur.ff.mandati; pulchre Ozas. decis. 138.un 4 et 5
[66] decis. Avenionensi 70. nu. penul.et ult.
[67] conclusione 1420. num. 16. Ias. m. l. civitas.num. 3. in sin. ff. sí cert.pet.
[68] decís. 376 num. 2.3. et 4.
[69] decis. 138. per tot.
[70] obser. 79 nu. 4.5. et 6 Cent
[71] Gaill. lib. 2 de pace publica nu. 5 et 31 .fol.326. Decius consi. 486. num. penult. et ult.
[72] .cap.dilecti.col.1 .extra de appellat.l. de quibus, in fine.ff. de legibus
[73] in.Clemen, prima.de poenis
[74] in tract.de sin. regun.cap.72.nu. 15
[75] Dicta conclusione 1420. num. 18.et 19
[76] dicta obser.72.num.ult.
[77] consi.66. num.68.et 69. vol.2
[78] Mysingerius dicta observa. 79. num. ult. cent.4. Cagnol.in l.i. num.60. С. qui admitti ad bonorum роssеss. Boer. in tract de seditiosis. Cap. ult. num. 12.
[79] Gaill.lib. 2 . de pace publica cap. 9. nume. 6. Maschar. d.conclu. 1420.num.20.21.et 22.Boeri.in tracta. de seditiosis, cap. ult. num.8.et9.
[80] in cap. dilecus. col. 2 versi.item universitas. extra de simonia, et in cap. gravem, extra de senten. excommunicat
[81] l. sancimus.et toto titulo. C.de poenis
[82] l. ita vulneratus.in fine.íf.ad l.Aquil.l.i.ff de iusti. et iure
[83] in titu. feudorum. de pace tenen. et iuram.firm.§.i.
[84] item nulla communitas. C. de episc. et cleric,
[85] in l. aut facta. §. nonnunquam num.5.6.7.et 8.ff.de poenis
[86] l. metum. §. animadvertendum. ff. de eo quod metus causa. l. sed et ex dolo.§.i.ff.de dolo malo
[87] l.quisquis. C.ad l. Iul. maiestatis.glo. in l.crimen.ff. de poenis.cap. statutum. extra de haeret.lib. 6. cap. filius ext. de poenis in 6. cap. filius est. de poenis in 6
[88] l. si ususfructus. ff. quibus modis ususfructus amitt. etBart.in d.§. nonnunquam. nume.6
[89] l. crimen. ff. de poenis
[90] l. iubemus nullam navem. C.de sacrosan. eccle.
[91] l. i.ff. de magist. conven.
[92] Authen. item nulla communitas. C.de sacrosan eccle. d. §.i.de pace ten.et iura.firm.Boeri.in tract.de seditiosis. cap. ult.nume. 15. cum plurib. seq. ubi multa de modo puniendi universitatem, quae deliquit.
[93] ind.§.nonnunquam.num.8.et ult.
[94] in sua pract. crim. quaest. 16.num.ult.
[95] consi, 13. num. 9. et 1o. vol. 6.
[96] in d.§.nonnunquam.num.penu.
[97] d. quaest. 16. num.ult
[98] text, est elegantiss. in l. penult.ff. ad l. Corn. de sicariis, Curt.iun.in l.si familia, num.18, ff. de iurisdic. omn. iudi
[99] .in c.latores, in ver.multitudinem.ext. de cler.excom. min
[100] in l.i.§.hoc rescriptum.num.13. ff.ad S. C. Syllanianum.
[101] in tract, de seditiosis.cap.ult.num.23.24.25.26.
[102] quaest.60. num.30.
[103] .lib.2.de pace publica.cap.9.num.33. cum seq. usque in finem, et nu. 18.
[104] in l.10.num.2. С.de poenis.
[105] l. si ususfructus. ff.quib.mod. ususfr.amitt.
[106] Innocent.in cap.cum ex iniundo. num. 2.extra. de oper.novi nunciat. Bald, in constitutione Federici Imperatoris. de pace constantiae.in ver.nos Romanorum Imperator. Gail lib. 2.pract. obfer. 61 .num. 1. et per totam.et lib.2. de pace publica.cap.9.nu.27.28.29.et30. Hyppol.de Marsil, in l.unica. num. 12 o. C. de raptu virginum
[107] lib. 6.
[108] l. fancimus.C.de poenis
[109] in cap. gravem.extra.de senten.excommu.et in cap. ult.num. ultimo. extra de procuratoribus.
[110] libro 2. de pace publica. cap. 9.num.17.et18.
[111] quaest. 60.num.30.
[112] in l.9.§.animadvertendum.num.2.ff.quod metus causa
[113] in prin. G. de episc. et der.
[114] Bal.in l. 22. num. 2. ff. de lega.1. et ibidem Castrens. num.3 et 4. et Alex. num. vit. Iafon in l.quod in rerum.§. etsi navem. nume.ult ff.de lega.1.
[115] in l.7 §.num.7.etin 2. lectu.num.2.ff.de iudiciis
[116] in 1.7.§.ult.num,2. ff.quod cuiusque univer. nom.
[117] in 1. cum senatus num.8. ff.de reb.dubiis. Iaf in l.quod in rerum.§.etsi navem.num.7.et ult.ff.de lega.1. et in 1. i.§. ult.num.1. ff.de acquir.possess. et in l. inter stipulantem. § sacram.num.ult.ff.de verb.obliga.
[118] var. resol.lib.2.cap.8.num.9.
[119] in l.si quis maior.num. 20.C.de transact
[120] .l.cognitionum. in prin.ff.de variis,et extraordi cogni
[121] l. penult.§.ad crimen, ff. de procurar
[122] Iul. Ciar, quaest. 32.num. 1.2.3. et per totam.
[123] in 1.6.§.2.num.3. ff.de his qui not.infam. et in l.10.§. vit. С de in ius vocando. et in l .2.num.6. C. de his quib. ut indignis,et in l.3.num.27.C.de accusat.
[124] in l. i.§.i. num.2.ff.quod cuiusque univer.nom.
[125] lib.2.de pace publica.cap.9.num.3.
[126] obrer.76. per tot. Cent 4.
[127] decis. 701. per tot. vol.2.
[128] in l.18. num.1.C.de re milit.lib.12de hoc est textus elegantissimus ind.l.18.§.ut autem omnisariam. С.de re milit.lib.12. Barto.in extravaganti ad reprimendum.quomodo in laesae maiestatis crimine procedatur.in verbo, legitime, circa fínem
[129] l. 6.§.2. ff. de his, qui not. infam
[130] .l.mortuo.ff.de fideiuss.
[131] cap. per inquisitionem. de elect
[132] cap. praesentium. extra de testib.lib.6.postremo,
[133] l.cognitionum. §. 1. ff. de variis, et extraord. cognic.
[134] et de ista loquitur I.C.in d. l. cognitionum. §. 1. et per totum titulum. ff. de his qui not.infa. et per tot.titul. C. ex quib. causis infamia irrogatur. Bald.in d.l. 6.§.2. num.3 .et 4.ff. de his qui not.infamia
[135] .§.2.et §. penult.Institut.de obligat. quae ex quasi delicto nascuntur
[136] in l.ne quid.num. 2.ff..de incendio, ruina, naufragio.
[137] l.culpa caret,et ibi etiam glos.ff.de reg.iur
[138] l. quod maior ff. ad municip. cum l. municipes ff. eod.
[139] l.aliud g.refertur ff.de reg.iur.
[140] decis. 556.num. 1. volum.2.
[141] remissive, in l.si quando num.42.C.undevi.
[142] decis. 138.num.24.et num. ultimo.ubi dicit praedictam doctrinam Bar.in d.l. ne quid num.2
[143] ut nulli iudicum §. quoniam vero contingit in illis verbis, aut damnum eorum inferre vicis
[144] ibid. in verbo, vicis
[145] l. crimen ff.de poenis
[146] sancimus. C. de poenis
[147] et tit.C. ut nullus ex vicariis pro alien.vic.deb.teneatur lib.n.l.4.C. de exequutoribus, et exactoribus lib. 12
[148] in d.I. sancimus.C. de poenis.
[149] cognoscentes.col. 1.circa medium.ext. de constitut.
[150] cap.2. deconstitut.d.l. sancimus
[151] cap. non debet, de reg.iur. in 6
[152] in §.2. iuncto §.penult. Inftit.de obliga. quae quasi ex delicto nasc.
[153] d. §. 2.et §. penult.
[154] Ozas. decif. 88. per totam.
[155] in l. de quibus.nume. 57. circa finem. ff. de legibus
[156] d.decis. 88.num.4.et 5
[157] in l.unica. C.de irenarchis,lib.11
[158] in l. 5 num. 2. C de bonis vacantibus lib. 10
[159] Bal. in l.5. num. 15 .C.de episc. et clericis. Marcus decis. 556. nu. 5. volum.2.
[160] l.9.§. 1.et ibi etiam Bar. ff. ad l.Corn. de falsis
[161] Castrens.in l. 71.§.illud quod vulgo num.4.ff. de fideiussoribus. Alex. 46.in l.7.§. 1. num. 5 .ff. de pacis
[162] l.diuus. ff. de custod. reor.
[163] l.ab accusatione §. nunciator ff. ad S. C. Turpilianum
[164] in l.2. C.de his, qui accusare non possunt
[165] Maschardus concl. 505.per totam l.divus.g.si. ff.de custo.reorum. Bar.in l.6 .§. nuntiatores.num.2. ff. ad S. C.Turpilianum
[166] in l.24.num.4.ff.ad legem Corneliam de falsis
[167] l.tutorem ff. de his quibus ut indig.l.post legatum §. advocatum ff.eod.titulo
[168] tex.est notabilis in l.6.§.nuntiatores. et ibi etiam Bar.num.1.ff. ad S.C.Turpilianum
[169] Bal.in l. 30.§.1.numero 5. ff.de acquir. haered.
[170] Bald, in l. 1. § potest autem ff.de oper.novi nunciat.
[171] Hippol.de Marsil.in d.t.qui ignorans. num.p.
[172] Castrens.in l.2.num. vlt.ff.si ex noxali causa agatur quemad, cave.
[173] Bal.in l.10. num.i.Cde his quibus ut indignis. et ibid.Bar. nu. 1. idem Bar.in l.1.§.eleganter.num.2.ff. de liberis agnosc
[174] Barto. in l.6. num. 1 .ff. de calumniatorib.et in l.15 .§.hoc interdictum. num. ult.ff.quod vi aut clam. Barto.in I. haeredem.nu.1. ff. de his quib.ut indig.Hyppolitus de Marsil, in l. qui ignorans. num.14, ff. ad l. Corn.de falsis.et in l. qui falsam monetam.num.74. ff.eod.titu. Bald. in 1. i. §. occisorum.num.1.et 2. ff. ad S. C. Sylianianum. Marcus decis. 556. num. 4. vol. 2.
[175] Bald. in l.8. num. 2. ff. de his qui not. infamia
[176] Hyppol. de Marsiliis in l. in criminibus.§.praeterea. num. 95.ff.de quaestionibus.Marcus decis. 556. per tot. vol.2
[177] Hyppol. de Marsiliis in l. si ut allegas, num. vit. С. ad 1. Corn, de sicariis. Hyppol. de Marsiliis in l. si ut allegas, num. vit. С. ad 1. Corn, de sicariis.
[178] Barto.in l.2.§.item si.num.p.ff.si quis in ius vocatus non ierit.
[179] Barto. in l .2. §. Quid ergo. ff. ad S. C. Turpillia.
[180] vide Alex, in 1.6. nu. ult. C. de his quib. ut indig.
[181] Castren. in l. 30 .§. I .num. 7, ff. de acquir. haered
[182] Castren. in l. 16.§. Divus quoque. nu.ult. ff.de publicanis. Alex.in l. 30. §.1.nu.12 . et 13 et num.14, ff.de acquir. haeredi.Barto.in d.§.diuus quoque, et ibi in addit. et in l. cum quidam. §. 1 . num. 6. et ult. ff de acquiren.haered.
[183] Castren. in l. 18. num.2. ff. de iniusto, rupto, et irrito test
[184] Alex.in l. 30 §. num.pen.ff. de acqui. haered
[185] Bald.in l. 22. §.ult.in 2.lect. ff. de neg. gostis
[186] Bald.in l.2. num. 1 .C. ubi de criminibus agi oport
[187] L. 16.§. diuus quoque. ff. de publicanis
[188] in d. §. Divus quoque. num. ult.et in l.1. §. accusationem. num.5; ff. ad S. C. Turpillianum.et in l.2.§.si maritus.num.2.ff. ad S. C. Syllanianum
[189] . in l. 2. num.6.C. ut nemo privatus
[190] Bar.in l. 5 .§.si maritus.num.2.ff.ad S.C. Syllanianum.
[191] in l.3 . §.vlt.in addit. ff. de publicanis;
[192] l. item mela.§.fi plures.ff.ad 1. Aquiliam. l. si quis id quod, in fin. ff.de iurisdi.om.iud
[193] l. 3. ff. de his, qui deiecer. Vel effuder l. 4. §.is quoque, ubi Barto. ff de actio. et obligat.
[194] per tex.in d. §.is quoque, et ibi glo
[195] Hyppolitus de Marsil. in rub.ff.de fide iuss.num. 118
[196] Hyppol. de Marsil.in l. si in rixa. num.6. ff. ad l. Corn. De sicariis. Bart. in l. 3. §.ult. ff de publicanis, et in l. 17 nu. 4 ff. ad 1. Corn.de sicariis. Bald.in l. 16. num. 4. C.de his qui accus. non possunt.
[197] Bald.in l.i.§.occisorum.num.2.ff. ad S. C. Syllanianum.
[198] Marcus decis. 556.num.2.et3.vol.2.et decis. 555. num.1.vol.2. dummodo nulla culpa possit universitati ascribi. Angelus in l .4. num. 1 . С. de naviculariis.lib.11.
[199] Ozas. decis.88.num.31. Papiens. fol.136. num.5, estque necessarium
[200] Hyppolitus de Marsiliis in l. de unoquoque. num. 174. ff. de re iudicata.
[201] Cagnol. in 1. unica. num. 126. 127. 128. C. de sent, quae pro eo quod interest. Bart. in l.i. num.2. ff. quando ex facto tutor. et in l. 7. num. 3 . ff. de incendio, ruina, naufragio. Iaf in l. si quando.num. 37. 38.41. 42. et 58.C. unde vi
[202] Barto.in l. 9.num.ult. C. unde vi. et in l. divus Traianus. num.2. ff. de milit. testam.
[203] Alexan. consi.47.num.1.et 2. vol.6
[204] lib. 2. pract. obseru. Observatione 64. per totam
[205] l non hoc.C.de probat, ita Castrens.in l.5. §. docere autem debet, num.4. ff. ne quis eum, qui in ius vocatus.
[206] Hyppolit. de Marsil.in l. lege Cornelia nu. 118.ff.ad leg. Corn.de sicariis.
[207] Bal.in 1. 5. num.10. C.de epis.et cler. Hyppol.de Marsil.in d.l.lege Cornelia.nu.118. ff.ad l. Corn. de sicariis. Bal.in l.i. § occiforum.nu.2.ff.ad S. C. Syllanianum. Ozaf decif.138. nu.25 et ult.et decif 88.nu.31.et 32. Marcus decif. 555. nu.1.et2.vol.2.et decis. 556.nu.4. eo. vol.
[208] Bal.consi.203. lib.1. Bart.in l. 3 .§.ult.et ibi in addit. ff. de publicanis.
[209] Alex.in l.5.§.i, nu.7.ff.de leg.1.
[210] Вar. in l. 7. nu. 5 .ff. de incendio, ruina, naufragio
[211] Borgni. decif.68.nu.12. cum plurib. seq.
[212] Castren. in l. 107. §. si Titio ita legatum fuerit.nu.2. 3.et 5. ff.de lega. 1. Bar.in l. 39.§.i.nu. 6. ff.de excufat.tut.in 2.lect fol.97
[213] l. ex maleficiis. §. is quoq; ff. de actio.et obligat.Bar.in l.7.nu.4.ff.de incendio, ruina.