Tipo publicación: Monografía
Pierre Ayrault (1536-1601)
Se reproducen extractos de dos obras de Pierre Ayrault: la primera De l’ordre et instruction judiciaire dont les anciens Grecs et Romains ont usé en accusations publiques, conferé à l’usage de nostre France (eds. 1576, 1598 y 1615), y la segunda Rerum ab omni antiquitate iudicatarum pandectae (eds. 1598, 1615).
La edición de 1615 de la primera de ellas incorporó como cuarto y último libro la obra Procès faits aux cadavres, aux cendres, à la mémoire, aux bêtes brutes et aux contumax, publicada en 1591. Hay una edición reciente de 1881 (preparada por Victor Jeanvrot), pero que no es completa sino un resumen de la original. Nosotros hemos utilizado las tres primeras ediciones, todas disponibles en la Biblioteca Mazarino.
De l’ordre et instruction judiciaire dont les anciens Grecs et Romains ont usé en accusations publiques, conferé à l’usage de nostre France
a. La façon de punir les peuples
Libro 1, parte 6ª, nº XI [ed. 1598 págs. 78V-79R; ed. 1615 pág. 118].
Mais si ceste façon de corriger et amender les fautes d´autruy, se trouve progre en un seul: elle est principalement tres convenable és peuples et Universitez qui ont failly. C´est une tres-belle sentence que celle de Spurius Cassius, opinant au Sénat si on devoit pardonner aux Latins? Pareil est de punir tous ceux qui ont delinqué (disoit-il) ou n´en punir point. En l´un, il y a de l´iniustice: de la cruauté, en l´autre. Quel moyen donc faut-il garder? Cestuy que nous avons en main: punir les principaux chefs, et declarer la populace inocente. Du temps de Diocletien, et de Maximien Empereurs, en un Concile qui fut tenu en Cirte, les Chrestiens furent accusez d´avoir, suyvant l´Edict de ces Empereurs, liuré au feu les Bibles et Nouveaux Testamens qu´ils avoient. On trouva qu´il n´y avoit Chrestien qui n´en fust ocupable. Pour ceste ocasión les Peres trouverent estre plus expedient de s´entr´absoudre. Nicolas II envoya a Milan des Commissaires pour faire le procés aux Prestres simoniaques et concubinaires. Il se trouva que busques à l´Archevesque Vido tout le Clergé estoit coulpable de ceste infamie. Le Legat advisa de leur pardonner, plustost que de laissez la ville sans Prestres: ou que de les noter tous, s´il n´en declaroit innocens que trois ou que de les noter tous, s´il n´en declaroit innocens que trois ou Quatre: à la charge toutesfois qu´à l´advenir ils s´abstiendroient de ces vices, dit Sigonius au IX livre De regno Italiae. Nous avons traicté cela amplement au septiesme livre de nos Pandectes, sous le tiltre, Si socii, subditi ve rebellaverint, defecerint. Vous me permettrez donc s´il vous plaist, de vous renouyer là.
b. Des peuples et universitez accusées
Libro 3, parte 1ª (« tratado del acusado ») [ed. 1598, XII, págs. 252V-253R; ed. 1615, IX, págs. 387-388].
Mais, si tout un peuple, toute une ville, une armée entière, corps et communauté est accusée, ou accuse (que cela se puisse faire, nos Pandectes des choses iugées le monstrent assez par exemples) que devra l´on mander ou adiourner? qui comparoistra, s´il est faict commandement aux Cheronées de venir: les quels (dict Plutarque) furent prevenuz d´homicide, comme si c´eust esté une seule personne privée, ou particuliere? si aux Lyciens, qui furent tous accusez devant l´Empereur Claude, dict Suetone? si à tout le Clergé d´Angleterre: qui fut accusé de crime de leze majesté par Henry VIII, si comme de nostre temps, à ces habitants d´Angoulesme? S´il en defaut deux ou trois: sera-il vray que les accusez soient contumax? et aux contraire: si quelques-uns comparent pour tous: dirons nous lors que les absens comparent, et se defendent par Procureur? Toute Communauté est representée par les ches. S´il y a faute de ceux-là: par Sindics, par Agens, par Ambassadeurs, par Commis et Deputez du public. Cela est vulgaire en Droict. Et est specialement dict en la loy finale, au § Ut autem. De re militari, lib. XII. C. Quand bien le Decret seroit general: le corps comparoistra legitimement par ceux là. Il y a pareille raison de l´accusé, que de l´accusateur. Tout ainsi doncques que l´université (comme nous avons dict) agist, et accuse per Legatos: aussi peut-elle respondre et se defendre par Deputez. Et n´y a point en cela difference du criminel, au civil. Car quant à la forme de comparoir, et de respondre: de prononcer et ordonner par les Juges, il est necessaire qu´elle soint une. C´est en la condamnation qu´est la difference. Tout ainsi doncques que Peregrin, en Lucien, ayant faict adiourner les Pariens en matiere de cassation [388] et rescison de contract: les defendeurs comparurent, plaiderent et gaignerent leur cause, en la personne de leurs Deputez: tout de mesme eust esté, et seroit au criminel. Les Liciens (dict Dion aussi) se defendirent par un de leurs commis: lequel parce qu´il se disoit d´ailleurs citoyen Romain: et toutesfois interrogé en Latin par l´Empereur, nesceut que respondre, ingorant ceste langue: sut privé de sa bourgeoisie.
Rerum ab omni antiquitate iudicatarum pandectae
a. Si socii, subditi ve rebellaverint, defecerint
Libro 7, nº V, págs.580-588.
b. Hoc crimine animadverti in cadaver. [caput I]
DARIUS, Rex Persarum, moriens, regnum, Artaxerxi: Cyro, civitates, quibus eum vivus praefecerat, reliquit restamento. Cyrus, cui supremum iudicium patris suprema iniuria videbatur, bellum parare incipit adversus fratrem. Id cum nunciatum esset Artaxerxi, evocat Cyrum, et innocentiam dissimulatione belli simulantem, aureis compedibus vinciri iubet (honoratis vanum suppliciorum solatium, inquit Marcellinus). Mater, ne interficeretur, intercessit. Veruntamen dimissus, non tam memor beneficii, quam vinculorum, bello aperte suscepto, superatur, et occiditur. Rex in cadaver animadvertit. Nam pro more Persico, quo (inquit Plutarchus) cervices, manusque iis amputabantur, qui in maiestatem commisissent, eo genere saeviit in cadaver.
c. In sociis, admitti rationem proditionis. [caput II]
DEFECERANT Byzantii ab Atheniensibus, praesidiumque; Lacedaemoniorum intra moenia receperant. Urbem ingenti exercitu obsedit paulo post Alcibiades, quam cum omni arte et machina, postremo commeatu et inopia premeret: Anaxilaus Alcibiadi prodidit, iis conditionibus, ut nulli e Byzantiis ea defectio fraudi esset. Verum apud Lacedaemonios iussus caussam dicere: respondit, se non Lacedaemonium, sed Byzantium esse. Civitati suae [581] quae periclitabatur, citius consulere debuisse: quam Lacedaemoniorum, quae in pacato, tutoque; esset: quam neque hostis obsideret, neque ita muro et fossa circundedisset, ut auxilii spes nulla relinqueretur. Byzantios fuisse in ea caussa: extrema penuria laborasse. Si quid annonae fuit, Lacedaemoniorum ac Boeotorum praesidii fuisse: cum interim Byzantii fame, siti, miseriaque interirent. Itaque patriam liberasse, non prodidisse: neque vero tam liberasse, quam restituisse antiquis sociis. Considerasse id quod sibi , fuisque, utilius esset: quae ratio perpetua Lacedaemoniorum est. Placuit liberari Anaxilaum, inquit Xenophon.
d. Socios non tam poena, quam beneficio contineri. [caput III]
FUSIUS Latinis ad Regillum lacum, Aulo Posthumio Dictatore, Legati supplices venêre. Hi introducti in Senatum, bellum in proceres conferebant: et multitudinem eo solo deliquisse, quod ducibus obtemperasset. Porro, obtemperasse vi et machinatione coactos. Poenarum satis dedisse, omni iuuentute sua consumpta. Iam non de imperio, aut iure aequo contendere: legem accepturos. Censuit T. Largius, fortuna cum moderatione utendum. Omnes enim casus fortunationes facile trahi in invidiam. Itaque humanitate et pietate temperandos. Nonne quem in extrema coieceris, fieri desperatione fortiorem? Abalienare a se omnem amicitiam, que implacabilem praestat? An indignandum fiassueti imperio, assuetique libertati, cupiant veterem dignitatem omni ope, omni studio conservare? Omnibus innatum esse desiderium libertatis. Sed nec minus ducibus, quam plebi condonandum. Neque enim vir egregius ullus sine magno animo nascitur: neque magnanimitas, ex servitute. Fieri itaque non posse quin ducantur ardentiore cupiditate libertatis, dominumque perpetuo oderint, qui sublimi animo, spirituque sunt praediti. Sic imperandum, ut qui debellati quodammodo serviunt, existiment non servos, sed liberos servire. Ergo deleta omnium praeteritatum iniuriarum memoriam, censebat foedus pristinum renovandum. Servius Sulpitius addidit: Cum iam saepius rebellassent, videri iis dimidium agri adimendum. Hoc pacto fore, ut qui cives Romani eo diviso potirentur, Latinis custodum loco essent, ne quid denuo moliri, aggredi auderent. Sp. Cassius contra: dirvenda oppida. In principes securi animadvertendum: vulgus vero ignauum pro mancipiis habendum. Nunquam alioqui quieturos; neque toties rebellasse, quam fretos Pop. Rom. Clementia. Maiores non alia de caussa Albam, unde ipsi, Latiniq; omnes deducti sunt, una die delevisse, quam quod prima venia ad novas insidias, tanquam instrumento et machina usi essent. Dictator, ac reliqui frequentes, humaniorem sententiam amplexi sunt, inquit Halicarnasseus, lib. VI.
e. Alleganti absentiam, caussam adferre oportet. [caput IV]
CORNELIO Cosso, T. Quintio Poeno, Coss. Veientes excursionem fecerant in agrum Romanum. Fama erat quosdam ex Fidenatium iuventute, [582] participes fuisse populationis. Ideoque cognitio L. Sergio, Q. Servilio de Mamerto Aemilio permissa est. Quidam (inquit Livius) relegati sunt, quod cur per eso dies Fidenis abfuissent parum constitisset.
f. In communi rebellione, alios poena, alios beneficio contineri. Suspensos tenere animis: esse periculosissimum. Vetus delictum imputari. [Caput V]
CUM Latini saepius, saepiusque rebellassent: ac tandem universum Latium Furius Camillus subegisset: ita ad Senatum retulit: Quoniam Latini rebellando nos sollicitant saepius, videndum est, pax saeviendo, an ignoscendo parari possit. Quidquid placeat, mature facto opus esse, ne tot populos inter spem, metumque suspensos animis habeamus. Dum expectatione stupent, praeoccupari seu poena, seu beneficio necesse esse. Dum in dubio est animus, paulo momento huc illuc facillime impelli. Placuit ut pro merito cuiusque statueretur, referre de singulis. Aliorum enim caussam aliam esse: sicque omnes facile posse contineri, si alii poena, alii beneficio afficerentur. Itaque Lanuuinis civitas data, sacraque sua reddita, cum eo, ut aedes, lucusque Sospitae Iunonis communis Lanuuinis municipibus cum populo Ro. esset. Aricini, Nomentanique, et Pedani eodem iure quo Lanuuini, civitatem adepti sunt. Tusculanis, qui (ut Valerius ait) togati omnes Furio obviam venerant, commeatusque et caetera munia pacis benignissime praestiterant, armatumque etiam moenia intrare passi erant, metum officiis dissimulantes, servata civitas quam habebant, crimenque; rebellionis a publica fraude versum in paucos qui auctores essent. In Veliternos, veteres cives Romanos, quod toties rebellassent, graviter saevitum. Muri deiecti: Senatus abductus: iussi trans Tyberium habitare: atque in agrum Senatorum coloni missi. Antium, nova colonia missa, cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi ascribi coloni vellent. Naves longae abactae, interdictumque; mare, et civitas data. Tyburtes, Praenestinique, mulctati agro, non ob recens tantum rebellionis cum aliis Latinis commune crimen: sed quod tedio imperii Romani cum Gallis arma quondam consociassent. Caeteris Latinis connubia, commerciaque; et consilia inter se ademerunt. Campanis Equitibus, honoris caussa, quia cum Latinis rebellare nolvissent, Fundanisque et Formanis, quod per fines eorum tuta, pacataque semper fuisset via: civitas sine suffragio data, inquit Livisu.
g. In servitute, non esse fidem. Crudelem sententiam nemini placere: quinetiam saepe gratam eius ultionem esse [caput VI].
SED ET paulo post L. Papyrio Crasso, Tet L. Plautio, Coss. Privernates, Fundanique, duce M. Vitrubio Vacco defecerant a Romanis. Cum adversus eos Papyrius profectus esset: Vitrubius fugiens, non patriam, Fundos, sed Privernum sese receperat. Itaque alteri Consuli in agrum Fundanum exercitum inducenti, Senatus Fundanorum occurrit. Negavit se pro Vitrubio, sectamque eius secutis, precatum advenisse: sed pro populo Fundano, quem extra culpam belli esse ipse Vaccus recep- [583] taculo indicasset. De era re a Consule literis missis, Senatui placuit: Ita abs innoxio populo, urbe, agris abstineri, si dederent capita coniurationis. Dedere CCCL. Cum hiegentes, humilesque essent, quorum poena Fundani defungi vellent: Senatus deditionem non accepit. Itaque in ea quae vera essent capita, est animadversum. De Privernatibus, quorum vi urbs capta esset, deque Vitrubio Vacco, decrevit: Post triumphum Plautii, necari hunc verberatum: aedes Vacci quae essent in Palatio, dirui (prata Vacci appellata, ut illius facinus memoria et nomine loci notaretur) bona Senoni Iano consecrari: quodque aeris redigeretur, ex eo aenei orbes fierent, qui in facello ponerentur. Urbem denudari moenibus. Qui senator post defectionem Priverni habitasset: trans Tyberim, ea lege qua Veliterni, habitaret. De innoxia multitudine cum alii aliter censerent: unus ex Privernatibus Legatis maiorem attulit dubietatem. Is enim interrogatus a quodam tristioris sententia auctore, quam poenam mererentur? Respondit: Quam ii qui se existimant dignos esse libertate. Nam responsum hoc arrogans clementiae aversabatur. At Plautius, ut benigna interrogatione mitus responsum eliceret: Quid si poenam (inquit) remittimus? Qualem pacem vobiscum habituri sumus? Si bonam dederitis (ait) et fidam, et perpetuam: si malam, haud diuturnam. Erant itaque, hoc amplius, qui Privernatem etiamnum minari his verbis audere dicerent: atque alios pacatos populos, Senatu ipso audiente, ad rebellandum incitare. Quare etiam atrociora quam antea suadebant. Verum pars melior Senatus vocem hanc vere viri, liberique esse censuerunt. Utrum enim credi posse, ullum populum, aut hominem denique, in ea conditione cuius eum poeniteat, diutius quam necesse sit, mansurum? Ibi pacem esse fidam, ubi voluntarii pacati sunt: neque eo loco ubi servitutem esse velint, fidem sperandam. Sed et Plautius ipse identidem ad Principes sententiarum Consulares, sic ut exaudiri posset a pluribus, dicere: Eos demum qui nihil praeterquam de libertate cogitant, dignos esse qui Romani fiant. Itaque et in Senatu caussam obtinuerunt, et ex auctoritate Patrum latum ad populum est, ut Privernatibus civitas daretur. De Tusculanis, quorum ope ac consilio et antea Veliterni, et nunc iterum Privernates bellum intulissent, M. Flauuius, Tribunulspl. Tulit ad populum (nam cives Romani erant) uti in eso animadverteretur. Populus Tusculanus cum coniugibus ac liberis Romam venit. Veste mutata, et specie reorum circuit tribus, genibus se omnium obvoluens. Plus misericordia ad poenae veniam impetrandam, quam caussa ad crimen purgandum valuit, inquit Livius. Tribus omnes, praeter Polliam, legem antiquarunt. Polliae sententia fuit, puberes verberatos necari: coniuges, liberosque sub corona lege belli venire. Atquie irae Tusculanorum, in auctores poenae tam atrocis, memoria mansit in posteros. Si quis enim esset qui ex Pollia sententia fuit, puberes verberatos necari: coniuges, liberosque sub corona lege belli venire. Atqui irae Tusculanorum, in auctores poenae tam atrocis, memoria mansit in posteros. Si quis enim esset qui ex Pollia tribu peteret magistratum, nunquam Papyriam ferebat, in qua Tusculani recepti cives poterant multum: nead eam Tribum ullus honos suis suffragiis perverniret, quae illis vitam ac libertatem, quantum in ipsa esset, ademisset. Hanc ultionem et Senatus, et consensus omnium approbavit, inquit Valerius. [584]
h. Defectionem coniunctam caedi, venia indigniorem esse. [caput VII]
SORA ad Samnites defecerat, interfectis colonis Romanorum. Ea capta, M. Petilio et C. Sulpitio, Coss. CCXXV. infandae colonorum caedis, et defectionis auctores, deducti Romam, virgis in foro caesi, percussi sunt securi. Maxime enim intereat tutam ubique, quae passim in colonias mittebatur, Romanam multitudinem esse. Soram colonia deducta. Quatuor millia hominum missa.
GENISSIO, Ser. Cornelio, Coss. Frusinates damnati sunt tertia parte agri, quod compertum esset eos Hernicos sollicitasse. Sed et quaestione ex Senatusconsulto habita, placuit capita coniurationis virgis caedi, securique percuti.
Sempronio Graccho, Fabio Maximo III: Coss. ex Hirpinis oppida tria, quae a populo Romano defecerant, vi recepta sunt per M. Valerium Praetorem. Vercellius, Siciliusque, auctores defectionis, securi itidem percussi: milleque captivorum sub hasta venierunt, inquit Livius.
k. Vitandae quaestiones, quae dubiis criminalis sollicitant animos fidelium sociorum. Clausulam, SI VIDEBITUR, urbanitas esse, non arbitrii. Truncari urbem, cui Senatus, concilium, et magistratus adimuntur. Ius legationis adimi, quibus ea adempta sunt. Adversus absentem Reip. causa, quaerelam admitti posse: accusationem, non posse. In civem Ro. Senatui, iniussu populi, nihil licebat. Nuptam, ad maritum, non ad patrem pertinere. [caput X]
OMNINO vero Campanorum calamitosa deditio fuit. Nam cum a Romanis hi Romani cives ad Hannibalem descivissent, nullum genus hostilitatis omiserant: imo et de imperio contenderant. Igitur in primis Senatoribus, quotquot in urbe essent, catenae impositae: iussique deferre ad Quaestores, quod auri, argentique haberent. Horum XXV. Cales in custodiam: duodetriginta Thanum missi, de quorum sententia maxime constabat descitum esse. De eorum supplicio quaesitum est inter Q. Fulvium Flaccum, et Appium Claudium, Procoss. Hic mitior: ille durior erat. Cum itaque non convenirent, Appius totum eius rei arbitrium Romam reiiciebat. Nam et aequum esse Patribus fieri potestatem percunctandi, num Campani consilia communicassent cum aliquibus sociorum Latini nominis: numve eorum ope in bello adiuti essent. Fulvius contra: non sollicitandos criminibus dubiis fidelium sociorum animos, nec subiiciendos indicibus quibus, neque quid facerent, neque quid dicerent curae fuit unquam. Itaque se eam quaestionem extincturum. Nam quemadmodum qui moderato sunt corpore, difficilius ferunt purgationem (inquit Hippocrates) ita quorum existimatio bona est, accusationem. Cum vero accidisset ut Claudius interim ad Capuam moreretur, Fulvius, non expectato Senatusconsulto, Thoanum profectus, Magistratum citari iubet. Imperat [585] produci quos e Senatoribus Campanis in custodias haberet. Productos, virgis caedi, securique feriri iubet. Cum idem Calibus sederet pro Tribunali, Campanique ad palum deligati essent: literae ei a C. Calphurnio Pisone, Praetore urb. populoque Rom. afferuntur. Erat adscriptum in Senatusconsulto, SI EI VIDERETUR, INTEGRAM REM AD SENATUM REIICERET: quae verba ita interpretatus, quasi quid magis e Repub. duceret, sibi permissum esset aestimare: praeconi imperat, lictorem lege agere iuberet. Attella et Gallatio in deditionem similiter acceptis, in eso quoque qui rerum capita essent, animadvertit. Ita ad LXX. Principes Senatus interfecti: CCC. ferme nobiles Campani in carcerem conditi: multitudo civium venundata: De urbe, reliqua consultatio fuit. Quidam e Legatis delendam censebant urbem praevalidam, propinquam, inimicam. Veruntamen vicit cum praesens utilitas, tum affectatio lenitatis. Utilitas: ut propter agrum quem constabat omni fertilitate primum esse in Italia, sedes aliqua esset aratorum. Esset urbs (inquit Cicero ex veteribus monumentis Senatusconsultorum) quae reseas, quibus ager Campanus coleretur, suppeditare posset: esset locus comparandis, condendisque fructibus; ubi aratores cultu agrorum defessi, urbis domiciliis uterentur. Itaque urbi frequentandae, multitudo incolarum, libertinorumque, institorum atque opificum retenta est. Sed et lenitatis affectatio vicit. Nam sin incendiis, ruinisque in tecta innoxia, murosque saevitum esset: omnis Campania, omnes qui Campaniam circa accolunt populi ingemuissent. Adhuc in ore omnium esse quod olim dictum sit in Philippum, cum Olyntum subvertisset: Tallem is ipse non conderet. Sed ita urbem hanc placuit habitari, ut in ea tamen nulla Resp. hoc est, nullum corpus civitatis, non Senatus, non concilium plebis, non magistratus esset. Sine concilio publico, sine imperio, multitudinem nullius rei inter se sociam, ad consensum inhabilem fore. Praefectum ad iura reddenda a Roma quotannis expectaturos. Capua (ut alibi Livius, sub persona Macedonum) pro sepulchro et monumento, Campano populo data. Urbs trunca, sine Senatu, sine plebe, sine magistratibus, relicta crudelius habitanda, quam si hanc Romani delevissent. Sub sua vero, hoc modo: Ita ad Capuam (inquit) res compositae, consilio ab omni parte laudabili. Sic et Cicero, contra Rullum: Campanam arrogantiam atque intolerandam ferociam ratione et consilio maiores nostri ad inertissimum et desidiosissimum otium perduxerunt. Sic et crudelitatis infamiam effugerunt, quod urbem ex Italia pulcherrimam non sustulerunt: et multum in posterum providerunt, quod nervis urbis omnibus exectis, urbem ipsam solutam ac debilitatam reliquerunt. Paulo post, cum M. Valerius Levinus, Consul, Capuam praeteriter, Campanorum ei multitudo occurrit, obsecrantium ut sibi Romam ire ad Senatum liceret, oratum, ne se ad ultimum perditum iri, nomenque Campanorum a Q. Flacco deleri sinerent. Levinus Campanos, iureiurando a Flacco adactos, quinto die quam a Senatu responsum accepissent, Capuam redituros, Roman se sequi iussit. Postquam iis Senatus datus est, querelasque exposuerunt, quibus crudelitatem Flacci arguebant, qui contra sententiam Appii, contra Senatusconsultum, [586] adversus eos inhumaniter saevisset: summotis e templo, dubitatum est an accersendus a Capua Q. Fulvius esset, ut coram imperatore qui res gessisset, disceptaretur. Sed cum M. Attilius, C. Fuluius, frater Flacci, Legati eius: Minutius et L. Veturius Philo, Claudii itidem Legati, qui omnibus gerendis rebus affuerant, essent in Senatu: placuit nec Fulvium avocari, nec differri Campanos. Itaque M. Attilius Regulus, cuius ex iis qui ad Capuam fuerant, maxima auctoritas erat, sententiam interrogatus: In Consilio (inquit) fui Consulibus. Capua capta, ad devicta. Cum quaereretur, ecquis Campanorum de Repub. nostra bene meritus esset: duae tantum mulieres compertae sunt: Vestia Oppia Attellana, et Faucula Cluvia. Illam quotidie sacrificasse pro salute et victoria populi Romani. Hanc, captivis egentibus alimenta clam suppeditasse. Caeterorum omnium Campanorum eundem erga nos animum, quem Carthaginensium fuisse: securique percussos a Q. Fulvio Flacco magis quorum dignitas, quam quorum culpa emineret. Per Senatum agi de Campanis, qui cives Romani essent, iniussu populi non video posse: idque et apud maiores nostros in Sutrianis factum est cum defecissent, ut M. Antistius, Tribunusspleb. prius rogationem ferret, scisceretque; plebs, uti Senatui de Sutrianis sententiae dicendae ius esset. Idem censeo. Itaque; post plebiscitum Senatus consultus, Oppiae, Cluviaeque bona ac libertatem restituit. Si qua alia praemia petere vellent a Senatu, venirent Romam. Aliorum bona publicavit: ipsos, liberosque eorum et coniuges venundari censuit: extra filias quae nupsissent priusquam in populi Ro. potestatem venirent. Alios in vincula condendos, de quibus posterius consuleretur. Aliorum summam census distinxit, publicanda necne bona essent. Pecua captiva, et omnia quae solo non continerentur, praeter equos, praeter mancipia, et praeter puberes virilis sexus, dominis restituenda censuerunt. Campanos omnes, Attellanos, Calatinos, Sabatinos, extra quam qui eorum aut ipsi, aut parentes apud hostes essent liberos esse iusserunt: ita ut nemo aut ipsi, aut parentes apud hostes essent, liberos esse iusserunt: ita ut nemo eorum civis Romanus, aut Latini nominis esset: neve quis eorum qui Capuae fuissent dum portae clausae essent, in urbe, agrove Campano intra certam diem maneret. Locus ubi habitarent, trans Tyberim, qui non contingeret Tyberim, daretur. Qui nec Capuae, nec in urbe Campana, quae a populo Ro. defecisset, per bellum fuissent: eso cis Lyrim, amnem, Romam versus. Qui ad Romanos transiissent, priusquam Annibal Capuaem veniret: cis Vulturnum emovendos censuerunt: ne quis eorum propius mare XV. Millibus passuum agrum, aedificiumve haberet. Bis enim deliquisse, quod nos restiterint futurae defectioni, neque eam praesentes aut absentes Senatui prodidissent. Qui eorum trans Tyberim emoti essent, ne ipsi, posterive eorum quid uspiam pararent, haberentue, nisi in Veiente, aut Sutrino, aut Nepesino agro: dum ne cui maior quam quinquaginta iugerum agri modius esset. Senatorum omnium, quique magistratus Capuae, Attellae, Calatiae gessissent, bona venire Capuae iusserunt. Libera corpora, quae venundari placuerat, Romam mitti, ac Romae venire. Signa, statuas aeneas, quae capta de hostibus dicerentur: quae eorum sacra ac prophana essent, ad Pontificum collegium reiecerunt. [587]
l. Aliaquidem esse in potestate magistratus at summam rerum, Senatui, aut Principi relinquendam. [caput XI]
CUM ANNIBAL Nolam obsideret, principes Nolanorum Marcello nunciarunt, nocturna colloquia inter plebem ac Poenos fieri, statutumque esse, ut cum Romana acies portas egrederetur, impedimenta eorum ac farcinas diriperent, portas occluderent, murosque occuparent, ut potentes rerum suarum atque urbis, Poenum inde pro Romano acciperent. Marcellus Senatores collaudavit: posteaque ubi Annibal recessisset, statim portis clausis, custodibusque dispositis ne quis egrederetur: quaestionem habuit in foro, de iis qui clam in colloquiis hostium fuissent. Supra LXX damnatos proditionis securi percussit, bonaque eorum iussit publica esse. Summam rerum Senatui dedit, inquit Livius.
SCIPIO Locrenses vocatos ad concionem, graviter ob defectionem incusavit. De auctoribus supplicium sumpsit. Bona eorum concessit principibus alterius factionis, ob egregiam fidem quam erga Romanos praestissent. Publice nec dedit, nec eripuit quicquam. Permisit Romam mitterent Legatos. Quam Senatus aequam censuisset, eam fortunam habituros.
n. Fiduciam, reo potissimum prodesse. [caput XIII]
CUM MAMERTINI rebellassent, proptereaque Pompeius decrevisset acerbissime in eso animadvertere: Sthenon, aut Stennius dux Mamertinorum, qui idem antea Pompeii hospes et amicus erat, dixit: Inique eum facturum, si pro uno qui deliquisset, plures occideret immerentes. Uno enim se auctore, dum alios vi, alios beneficentia plures oratione commoveret, Mamertinos rebellasse. Hoc ingenue dicto, Pompeius pepercit non solum Mamertinis, qui ei viro credidissent qui salutem patriae suae anteponeret: verum etiam Sthenoni. An non esse apud Plutarchum, cum Sylla Perusios omnes iussisset occidi, excepto hospite: noluisse hunc uti isto beneficio: itaque mortem cum civibus opetiisse? Haec praeclarius et humanius.
o. Non minus puniendo, quam peccando, crimen contrahi. Esse et consilii crimen. [caput XIV]
IUDAEI adversus Regem suum Alexandrum, quem pessime oderant, evocaverant Demetrium, cognomento Acerum. Cum nihilominus victoriam reportasset, tam crudeliter animadvertit, ut puniendo magis, quam subditi rebellando, deliquisse visus sit omnibus. In media urbe Hierusalem, DCCC. suffigi iussit. Esse tot capita, impossibile erat. Veruntamen (ut narratur a Iosepho) addidit saevitiae impietatem. Erant hi coniugati. Cum maritis interfecit uxores: et, quod etiam miserabilius est, praesentibus atque inspicientibus liberis. Sane si peccare, humanum est: con-[588]tra naturam est, inhumanius saevire. Itaque paulo post mortuo Alexandro, placuit damnari Diogenem, cuius consilio Demetrius dicebatur poenas tam immoderatas exegisse.
p. Aspectu patris, Principisque interdici: gravior poena. [caput XV]
ANTIOCHENSIBUS, quod Avidio Cassio consensissent, M. Antoninus Philosophus sustulit spectacula, publicos conventus, concionumque omnium genus. Restituit quidem postea. Sed cum Syriam peteret, neque Antiochiam, neque Cyprum, ex qua erat Cassius, voluit videre, inquit Iulius Capitolinus. Quod poenae alterum genus est maximum, ut patris, sic Principis interdici aspectu. Nam et de L. Torquato, et de M. Scauro vulgare est, qui loco summae animadversionis, liberos in conspectum suum venire vetuerunt.
q. Urbem puniri, quae alteri subiicitur. [caput XVI]
FAVERANT Nigro Byzantini, Antiocheni, et Alexandrini. Severus Imperator propterea caedibus quidem abstinuit: sed Byzantium, Perinthiis: Antiochiam, Laodicensibus subiecit. Alexandrinis infestior erat, quod Alexandriam ingressus, in prima porta hanc inscriptionem reperisset, DOMINI NIGRI EST URBS. At ei occurrerunt, clamantes, Vere domini Nigri est. Esse enim Severi, qui Nigri dominus sit. Itaque propter eam expeditam defensionem, ignovit Alexandrinis, inquit Spartianus.