Tipo publicación: Monografía
Antonio Gómez (1502-1572)
Commetarium variarum resolutionum iuris civilis, communis et regii. Tomo III, De delictis, Salamanca, Andrés de Portonaris, 1555. Caput primum, numeri 52-54.
Utilizamos la edición madrileña de 1780, impresa por Pedro Marín, en el ejemplar depositado en la biblioteca de la Universidad Complutense de Madrid, en la colección de Rafael de Ureña (págs. 31-34).
Para descargar el pdf original del tomo III (De delictis) pinche aquí.
1. Civitas, vel universitas, an possit delinquere ? [52]
Item quaero an civitas vel universitas possit delinquere et puniri? Et videtur quod non. Primo, quia civitas vel universitas est nomen iuris, et non habet animum nec intellectum, sed est unum corpus et quaedam persona repraesentata per rectores et gubernatores[2]. Sed carens animo et intellectu non potest delinquere nec puniri[3].
Confirmatur, quia in delictis requiritur dolus, voluntas, et consensus delinquentis[4], et talis dolus, vel consensus non potest cadere in ipsa civitate, vel universitate, cum sit persona ficta vel praesentata[5]. Secundo pro ista sententia et conclusione, facit textus in lege Digesti “De dolo malo”, ubi dicit textus quod contra civitatem vel universitatem non datur actio de dolo, quia dolum vel delictum non potest committere: cuius verba sunt:
Sed an in municipes de dolo detur actio, dubitatur, et puto ex suo quidem dolo actionem non posse dari: quod enim municipes dolo facere possunt.
Et ibi notat glossa ordinaria, et Bartolus.
Sed in hoc articulo dico, quod civitas vel universitas non potest delinquere vere et proprie, quia delictum requirit veram et propriam personam; sed bene potest delinquere saltem improprie et ficte per rectores et gubernatores eius, et poterit ex tali delicto puniri: et in expresso istam sententiam comprobat textus singularis in lege Digesti” Quod metus causa”, ubi dicit, quod civitas vel universitas potest inferre alteri metum et violentiam, et tenetur ex illo delicto; cuius verba sunt:
Et ideo sive singularis sit persona ea, quae metum intulit, vel populus, vel curia, vel collegium, vel corpus, huic edicto locus erit.
Et ibi notant et commendant Odofredus, Albericus, Baldus et Angelus. Secundo facit textus in lege Digesti “De regulis iuris” et ibi tenent glossa ordinaria Bartoli et doctores.
Tertio generaliter facit; quia indifferenter et indistincte factum ab ipso consilio et rectoribus civitatis, vel a maiori parte, censetur factum a tota civitate, ut in lege Digesti “Ad municipales”, et in lege Digesti” Quod cuiusque universitatis nomine”, et probant iura superius allegata; et in terminis ita dicit glossa ordinaria in rubrica Codicis “Quae sit longa consuetudo” quam dixit unicam Angelus[6], sed certe expresse probant iura per me superius allegata. Quarto facit textus notabilis[7] ubi dicit, quod civitas, vel oppidum potest delinquere rumpendo pacem, et punitur tam civiliter, quam criminaliter. Quinto facit textus in Authenticis[8] ubi civitas, vel universitas aliquid statuens contra libertatem Ecclesiasticam, vel Ecclesiasticarum personarum, debet puniri. Quod tamen intellige, quando liberato proposito, et communicato consilio civitas vel universitas fecit, vel iussit fieri; quia tunc videtur fecisse et deliquisse tanquam universitas, secus vero alias; quia tunc non videtur facere vel delinquere universitas, sed singulares personae. Unde, si omnes homines alicuius civitatis, vel oppidi, vel minor pars eius ex improvisso, et non deliberato proposito irruerunt et occiderunt aliquem, vel aliud delictum commiserunt, non dicitur universitas deliquisse, sed singulares et particulares personae: ita probat textus[9] quam ibi dicit singularem, et non alibi Bartolus et Angelus a Perusia illum etiam textus reputat singularem et unicum, Paulus a Castro[10] facit etiam bonus textus et ibi doctores[11]. Et ita voluit Glossa Ordinaria[12] et ibi notabiliter Paulus a Castro, glossa Bartoli et doctores[13] et in effectu hanc doctrinam, et resolutionem ponit magistraliter Bartolus[14], Odofredus, Albericus, Angelus Baldus et alii doctores[15], Angelus de Perusia[16], Innocentius IV[17], Cardin[18]. et ibi Abbas Panormitanus[19], Petrus a Ancharrano[20], Johannes de Anan[21], et ibi alii doctores: Cardin. Imol[22]., Oldradus[23], Angelus de Perusia[24].
2. Civitas, vel universitas, qualiter puniatur ? [53]
Dubium tamen est: qualiter civitas, vel universitas puniatur? Et breviter et resolutive dico, quod in delictis, in quibus tantum venit imponenda poena pecuniaria, illa bene cadit in civitatem, vel universitatem, et fiet solutio de bonis eius, et si non habeat bona sufficientia, cogetur imponere collectam[25], et ibi tenet Glossa Ordinaria, tenet etiam et declarat Bartolus[26] et ibi communiter Modern. In delictis vero, in quibus venit imponenda poena corporalis, videtur quod non possit puniri; cum civitas vel universitas sit persona ficta et repraesentata, intellectualis, et insensibilis, ut supra dixi et fundavi: ergo nullo modo sit capax poenae sensitivae. Nec potest dici quod puniantur omnes personae et cives praedictae civitatis vel universitatis: quia secundum hoc punirentur infantes, minores, mulieres, et maiores inculpabiles; quod esset iniquum. Sed resolutive dico, quod si delictum est gravissimum et enorme, propter quod unus potest puniri pro alio, ut filius pro patre; ut in crimine laesae maiestatis divinae, vel humanae[27], tunc isto casu bene potest civitas vel universitas criminaliter et capitaliter puniri, ipsam diruendo, et aratro subvertendo; sicut contigit in Carthagine, quae passa est aratrum; quia illa reputatur poena mortis civilis. Singulares tamen personae non debent puniri, quia non delinquerunt; ita probat textus capitalis et expressus[28], cuius verba sunt:
Si ususfructus civitati legetur, et aratrum in ea inducatur, civitas esse desinit, ut passa est Carthago, ideoque quasi morte desinit habere usumfructum.
Et ibi notant et commendant Bartolus et Albericus et licet tunc non culpabiles careant civitate, non est inconveniens; cum sit tale delictum, in quo unus potest puniri pro alio, in privatione bonorum, habitationis, et famae. Si vero non sit tale delictum gravissimum et enorme, sed delictum simplex et commune, ut homicidium, violentia, vel quodlibet aliud simile delictum; tunc, quia poena mortis, vel alia poena corporalis, quae ex tali delicto veniret imponenda, non potest cadere in civitatem, vel universitatem, quia non est persona vera propria et animata: tunc illa poena mortis, vel corporalis alterabitur, et commutabitur in aliam arbitrariam; quia in iure nostro ex causa bene potest iudex poenam alterare, et in aliam commutare[29], et ad hoc reputat mirabilem ibi Bartolus et communiter caeteri doctores notat etiam Angelus a Perusia De Maleficiis in partibus quas si non solverit infra decem dies, amputetur sibi manus dextera, et isto casu non diruetur, nec subvertetur aratro, ne puniantur innocentes; cum delictum non sit tale, propter quod altera inferatur poena: et in expresso ita tenet et declarat Bartolus[30].
3. Quando civitas, vel universitas delinquit, an cives particulares puniantur ? [54]
Iuxta quod tamen se offert pulchrum et necessarium dubium si in praedictis casibus, modo delictum sit gravissimum et enorme, modo simplex et commune, si ultra hoc quod ipsa civitas vel universitas puniatur modis praedictis, debeantur etiam puniri ipsae singulares et particulares personae, quae vere et realiter illud delictum commiserunt? Et videtur quod non; quia pro eodem delicto non debet quis duplici poena puniti[31]. Sed teneo contrarium imo, quod ipsa civitas et universitas puniatur tanquam mandans, et singulares et particulares personae tamquam mandatariae, nec unius poena relevat alios: argumentum texti in lege[32] et in expresso isto fundamento et ratione istam sententiam et conclusionem tenet Paulus de Castro[33], Cynus a Pistoia[34], Johannes Monachus[35], Johannes Andreae[36], Cardin[37]. et ibi Abbas Panormitanus[38], Johannes a Anan[39], Bartolus qui non allegatur[40]. Ex quo infertur, quod eadem ratione et a fortiori debent puniri ipsi rectores et gubernatores, qui consilium et mandatum dederunt: et ita est de mente omnium in locis ubi supra, et ita nostris temporibus fuit visum et practicatum, quando aliquae civitates huius regni fuerunt rebelles contra Principem et lmperatorem nostrum: nam licet communi consilio deliquerunt, tamen etiam fuerunt punitae personae particulares, et singulares: quae vere et realiter commiserunt delictum, et similiter ipsi rectores et gubernatores culpabiles.
[1] Hay disponible una versión electrónica a través de https://books.google.es/books?id=oOneSw5iyCwCetpg=PA262etlpg=PA262etdq=antonio+gomez+variarum+resolutionesetsource=bletots=VcblHpJWXletsig=ziqtYocB8YSa08kaie5jJMA1eqAethl=esetsa=Xetved=0CC8Q6AEwBWoVChMIgtGVsdq0xwIVg9UaCh0svAZU#v=onepageetq=antonio%20gomez%20variarum%20resolutionesetf=false.
[2] textus est in lege 1 §. Quibus Digesti. Quod cuiusque universitas notabilis texto in lege 2. Eodem titulo textus in lege Sicut. §. fin. eodem tit. text. in leg. An ususfructus. Digesti de Fideiussororibus. ibi, quia haereditas defuncti vice fungitur, sicuti municipium et curia, et societas, et ibi notat Albericus textus in lege Si quis in suo. §. fin. Cod. de Innof. testam. text. in cap. Novit. in fin. de his quae fiunt a praelut. sine consens. capitul.
[3] ut in lege 1§. 1. ff. Si quando pauper. sec. dica, ibi: Nec enim dici potest animal iniuriam fecisse, quod sensu careat. textus in leg. lnfans.ff. Ad legem Corneliam de Sicariis text. in lege. Si penult, §.final. ff. Ad legem Pompeiam de part. text. in leg. 1. in fine Codicis de Falsis monet. text. In leg. Divus Marcus. ff. de Offic. praesid. textus in leg. 5§. Igitur. ff. dict. leg. Aquil. Ergo etc
[4] ut in lege Cornelia Digesti. Ad legem Cornelia de Sicariis et in lege 1. Digesti de Furtis, cum similibus
[5] texto in lege 1§ Digesti de Libero universitatum, ibi, movet enim, quod consentire non possunt textus in lege 2§. Deinde, el 2 de Origine iurisprudentiae texto In lege 1§ fine Digesti de Acquisitione possesionis.
[6] in Proposito, in dict. §. Animadvertendum
[7] in cap. 1. §. Si quis vero casu temerario, et in §. Iniuria, de pace tenenda, et iuramento firmando
[8] cassa, et irrit. Codice de Sacrossanctis Ecclesiis textus in Authenticis nulla communitas. Codice de Episcopis et Clericis
[9] in lege Semper. § In. sepulchro. Digesti Quod vi aut clam.
[10] in legibus Si quis id quod Digesti De iurisdictione Omn. Iud. Fin. Column. Num. 14.
[11] In lege 2. Codice De Praediis decurionum
[12] in dicta lege Sed et si §. 1. ff. De Dolo. Glossa In lege Sicut. §. 1. ff. Quod cuiusque univers. num.
[13] In lege Aliud. §. Refertur, Digesti De Regulis iuris
[14] In lege aut facta §.fine Digesti De Poenis,1 columna, numerus 2.
[15] In dicta lege Metum la 3. §. Animadvertendum, Digesti. Quod metus causa, Spec. In tit. De Accusatore In fine Vers. Quod si universitas
[16] In leg. 2. Cod. Qui Accusat. Non poss. Gand. In Tract Malef. In tit. De Homicidiariis, versic. Item pone fol. 35.
[17] . In cap. Gravem, de sententia excommunicationis
[18] qui bene loquitur in cap. Dilectus, el 2 de Simonia, 2.col. Num. 6.
[19] 3. column. Num. 20.
[20] . 2. col. num, 9
[21] 4. colum.
[22] In clem. 1. de Poenis
[23] In Cons. Suis,cons, 65. fin. Column
[24] consil. 246. Ias. ubi valde commendat in leg. Civitas, ff. Si cert. Pet. 1. col
[25] ut in leg. 1. § fin Digesti Quod cuiusque universitatis nomine
[26] In lege 4 § Actor, Digesti De Re iudicata
[27] ut in cap. Statutum, de haereticis, in 6 et in cap. Feliciis, de poenis eodem libro et in lege Quisquis, § Filii, Codice Ad legem Iuliam Maiestatis
[28] in lege Ususfructus civitati, Digesti, quibus modis Usufructus amittatur
[29] ut in leg. Quid ergo § Poena gravior Digesti de His qui not. infam. et in lege His, accusare, §. Omnibus, Digesti de Accusatore
[30] in dict. leg. Aut facta, §. fin. Digesti de Poenis, in locis per me supra allegatis
[31] ut in lege Senatu, cum materia Digesti de Accusatore
[32] Non ideo minus, Codice de Accusatore et in lege Non solum, §. Si mandato, Digesti de iniuria et in lege 1.§. Incidit, Digesti ad Turp. et in lege Haec verba, Digesti de Adulteriis
[33] in lege Sicut, §. pen. Digesti Quod cuius universitatis nomine
[34] in lege Si quis in tantam, Codice unde vi, pen. col. et ibi Iac. 3.col.
[35] in cap. Felicis, de Poen. in 6. 3. col. et ibi
[36] fin. col.
[37][37] notabiliter in cap. Dilectus, el 2. de Simonia, fin. col.
[38] fin. col. et quaest.
[39] antepen. col. 4. quaest.
[40] in lege Authentica facta, §.fin. Digesti de Poenis. fin. col. num. 12